مریم شمالیان- شیرازنوین shomalianm@gmail.com آرامگاه جاماسب در بین دیگر آثار باستانی ایران مظلوم واقع شده‌ است و حتی نامی از آن برده نمی‌شود و تنها در کتاب اقلیم پارس نوشته آقای مصطفوی، چند سطر جزئی درباره‌اش نوشته شده و دیگر کتاب‌ها تنها به ‌نام قبر جاماسب اکتفا کرده‌اند. برخی از شخصیت‌های تاریخی و همچنین آرامگاه آنها که در شمار آثار تاریخی و میراثی قرار می‌گیرند، کمتر شناخته‌شده هستند. حتی خیلی از مردم همان شهر و دیار هم از وجود چنین اثر تاریخی در منطقه خود خبر ندارند یا اینکه درمورد آن اطلاعات تاریخی کمی دارند. یکی از این شخصیت‌های تاریخی که آرامگاهش هم به عنوان یک اثر میراثی کمتر شناخته شده است، جاماسب حکیم می‌باشد که در شهرستان خفر و در مسیر جاده شیراز به جهرم در سمت راست جاده و نرسیده به شهر باب‌انار قرار گرفته ‌است. در این گزارش قصد داریم به معرفی این شخصیت تاریخی و آرامگاه او به عنوان یک اثر میراثی کمتر شناخته‌شده بپردازیم: جاماسب، نخستین فیلسوف ایرانی جاماسب حکیم، نام دانشمند نیمه‌افسانه‌ای ایران پیش از اسلام است و به جاماسب به عنوان ستاره‌شناس در شعر فارسی نیز اشاره شده است. جاماسب فرزند هوگوه (Hvogva) وزیر گشتاسپ بود. وی همسر پوروچیستا، جوان‌ترین دختر زرتشت بود و او را از نخستین فیلسوفان ایرانی می‌دانند. در شاهنامه فردوسی، بخش پادشاهی گشتاسپ، بارها از جاماسب یاد می‌شود که جاماسب با القابی مانند گران‌مایه، رهنمون، سر موبدان، شاه رَدان، چراغِ بزرگان، پاک‌تن، تابنده‌جان، ستاره‌شناس، و کسی که در علم به پای او نمی‌رسند، کسی که از نهان خبر داشت و... یاد شده است. از مهم‌ترین نقش‌هایی که در شاهنامه فردوسی به جاماسب نسبت داده می‌شود، آزاد کردن اسفندیار از بند پدر و راضی کردن او برای مبارزه با ارجاسپ است. بر اساس روایات زرتشتی، جاماسب و برادرش (فرشوشتر) از حامیان زرتشت بوده‌اند؛ زرتشتیان در جشن بهمنگان به یاد جاماسب جامه‌ سفید می‌پوشند. در منظومه‌ پهلوی یادگار زریران، از جاماسب با صفت «بیدخش» به معنی صدر اعظم نام برده شده‌ است. در کتاب حکمةالاشراق فیلسوف نامدار ایرانی شهاب‌الدین سهروردی، از جاماسب و فرشوشتر (فرشاد شور) نام برده شده و آن دو ستوده شده‌اند. تمام آثار جاماسب حکیم درباره ستاره‌شناسی و احکام نجوم است، جز یکی که درباره کیمیاست. مهم‌‌ترین این آثار، جاماسب‌نامه است که آمیزه‌ای است از احکام نجوم و پیش‌بینی‌های جاماسب و دو تحریر فارسی و عربی از آن وجود دارد. از تحریر فارسی که خود نگارش‌های متفاوتی دارد هم نسخ خطی متعددی باقی ‌مانده است. یکی از نگارش‌های فارسی این جاماسب‌نامه‌ها با عنوان فرهنگ‌الملوک و اسرارالعجم در ۱۳۱۲ در بمبئی چاپ سنگی شده است؛ جاماسب‌نامه منظومی نیز وجود دارد که به خواجه نصیرالدین طوسی منسوب است. کتاب احکام القرانات و ما یَحْدُثُ فیها ویرایش دیگری از جاماسب‌نامه عربی است که از آن چند نسخه باقی‌مانده است. آرامگاه جومه بزرگی در روستای گاره برای استان فارس، وجود آرامگاه جاماسب حکیم به عنوان یک چهره تاریخی کهن در جهرم یک افتخار است و شاید افراد چندانی از وجود این آرامگاه در این شهرستان اطلاع داشته باشند. این اثر باستانی باارزش در شهرستان خفر و در مسیر جاده شیراز به جهرم در سمت راست جاده و نرسیده به شهر باب‌انار قرار گرفته ‌است که پس از ورود به جاده فرعی، به روستای کراده منتهی می‌شود؛ پس از آن در شرق کراده روستای گاره واقع شده که آرامگاه جاماسب حکیم در بیرون این روستا قرار دارد. فاصله روستای کراده تا روستای گاره دو کیلومتر است که از میان کوچه‌باغ‌های سرسبز راهی باریک و خاکی ناهموار را به‌ طرف آرامگاه طی می‌کند. نام اصلی این روستا گاره یا کاره می‌باشد که اهالی منطقه به‌ آن جومه بزرگی می‌گویند که مخفف جاماسب بزرگ است. اهالی منطقه جاماسب را به کسر «س» تلفظ می‌کنند؛ پیرمردان و پیرزنان این منطقه جاماسب را خانباز هم می‌خوانند و درباره جاماسب یا خانبازخان داستان‌ها و اشعار بسیاری در منطقه استان فارس گفته شده ‌است. آرامگاهی مشابه کعبه زرتشت در نقش رستم این بنای باستانی (آرامگاه جاماسب) در بیرون و در جنوب‌شرقی روستای گاره بر فراز تپه‌ای قرار گرفته ‌است که مشرف بر شهر خفر و باغ‌ها و روستاهای اطراف است. ساختمان آرامگاه به ‌صورت مکعب‌شکل است که روی تپه‌ای کوتاه احداث گردیده و از سنگ‌های تراش‌خورده بدون ملات ساخته شده ‌است. آرامگاه تشابه فراوانی با کعبه زرتشت در نقش رستم دارد. به‌علت تراش خوردن سنگ‌های آرامگاه می‌توان آن را به دوران هخامنشی و دورانی که شهر خفر دارای اهمیت بوده، نسبت داد. در حقیقت این آرامگاه در بین دیگر آثار باستانی ایران مظلوم واقع شده‌ است و حتی نامی از آن برده نمی‌شود و تنها در کتاب اقلیم پارس نوشته آقای مصطفوی، چند سطر جزئی درباره‌اش نوشته شده و دیگر کتاب‌ها تنها به ‌نام قبر جاماسب اکتفا کرده‌اند. در پایین و گرداگرد این آرامگاه، تپه قبرهای دوران پس از اسلام به چشم می‌خورد. سنگ‌قبرهایی که تاریخ هجری قمری آن در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ پیش می‌باشد و روی اکثر سنگ‌قبرها درخت سرو حک شده‌ است و می‌توان حدس زد که پس از ورود اسلام اهالی روستای گاره مرده‌های خود را در پایین آرامگاه جاماسب حکیم دفن می‌کرده‌اند، اما پس از سال‌های ۱۱۵۰ هجری قمری قبرستان این روستا به‌ جای دیگری انتقال داده شده ‌ است. برای مثال روی سنگ‌قبری تاریخ ۱۱۱۶ حک شده‌ است؛ روی برخی سنگ‌قبرها اشکال و خطوط عربی و کوفی و اشعار فارسی از شاعران نامی و گمنام به ‌چشم می‌خورد که متأسفانه این قبرها هم از دستبرد دزدان آثار باستانی در امان نبوده‌اند. چندین سنگ‌نوشته بزرگ به‌ صورت کتیبه به ‌انواع خطوط کوفی و عربی در پایین آرامگاه به‌صورت نامنظم روی هم انباشته شده است. در پایین تپه جوی آب پاک و زلالی جاری است که باغ‌ها و روستای گاره را سیراب می‌سازد و این آب از کاریز یا قنات گاره سرچشمه می‌گیرد. مرمت و سامان‌دهی مقبره تاریخی جاماسب حکیم اقدام خوبی که اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس برای آرامگاه جاماسب به عنوان یک اثر باستانی در پیش خواهد گرفت، مرمت این بنای تاریخی است. محمد ثابت اقلیدی از این موضوع خبر داده است که مرمت و سامان‌دهی مقبره تاریخی جاماسب حکیم در شهرستان خفر در دستور کار قرار گرفته است. مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس همچنین اعلام کرده است که در این پروژه علاوه بر مرمت قسمت‌های آسیب‌دیده بنا، راه دسترسی به بنا سامان‌دهی و روشنایی مسیر نیز انجام می‌شود. وی همچنین اعلام کرده است که به‌ زودی یک رویداد ملی برای معرفی شخصیت جاماسب حکیم برگزار خواهد شد که طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای معرفی جاذبه‌های کمتر شناخته‌شده، اما تأثیرگذار در فرهنگ این مرز و بوم رویداد‌هایی در سطوح استانی، ملی و بین‌المللی برگزار خواهد شد. گفتنی است، بنای باستانی آرامگاه جاماسب حکیم در شهرستان خفر که تشابه فراوانی به بنا‌های هخامنشی در فارس دارد، به‌ صورت مکعب‌شکل روی تپه‌ای کوتاه ساخته ‌شده و در سال ۱۳۵۳ به ثبت ملی هم رسیده است. این بنا در دوره اسلامی هم کاربرد مذهبی داشته است. در اسناد و روایات تاریخی نیز آمده است که جاماسب حکیم نوید آمدن خاتم نبیین را هزار سال قبل از بعثت پیامبر اکرم(ص) داده بود.