مریم شمالیان- شیرازنوین shomalianm@gmail.com بافت قدیم شیراز یک گنجینه ارزشمند است که باید برای حفظ و معرفی آن همواره تلاش شود. شیراز قدیم را می‌توان در بافت قدیم و تاریخی شیراز به نظاره نشست؛ از معماری کهن تا اماکن گردشگری، آداب و رسوم اصیل و... همگی در کتابی به نام بافت قدیم شیراز به یادگار مانده‌اند که هنوز هم رنگ و بوی اصالت و تاریخ کهن شهر را با خود دارد. باید فرصتی فراهم شود تا شهروندان شیراز بیش از همه با این بافت بااصالت آشنا شوند؛ چراکه این کار موجب خواهد شد برای حفظ و صیانت از بناها و تاریخ گذشتگان حس مسئولیت و تعلق بیشتری داشته باشند. برگزاری تورهای آشناسازی کارمندان ادارات با جاذبه‌های گردشگری شیراز بخش قابل‌توجهی از شهروندان شهر، کارکنان ادارات و سازمان‌ها هستند و اینکه این کارکنان با بافت کهن و با اصالت شیراز آشنا شوند، در معرفی تاریخچه شهر به شهروندان نقش مؤثری دارد. بر همین اساس، به گفته معاون هماهنگی امور گردشگری و زیارت استانداری فارس، با امضای تفاهم‌نامه‌هایی با دستگاه‌های مختلف استان فارس، با هدف گسترش و معرفی داشته‌های ارزشمند شهر شیراز به شهروندان اقدام شده است. محمد فرخ‌زاده در خصوص این اقدام می‌گوید: معاونت هماهنگی امور گردشگری و زیارت استانداری فارس با یک ابتکار جدید در قالب این تفاهم‌نامه‌ها، هماهنگی برای برگزاری تورهای آشناسازی کارمندان ادارات با جاذبه‌های گردشگری شیراز را به عهده دارد. وی هدف از برگزاری این تورها را آشناسازی مردم با ظرفیت‌های تاریخ، شعر و ادب شیراز، آموزش، حفظ و صیانت از اماکن ارزشمند تاریخی، توسعه زیرساخت‌ها و تشویق مردم و شاغلان به سرمایه‌گذاری در بافت‌های تاریخی، فرهنگی و سایر مجموعه‌های میراثی و آموزش والدین برای انتقال ادب، آداب و علم مردم این دیار به فرزندان و نسل‌های آینده عنوان کرده است. فرخ‌زاده بر این موضوع هم تأکید دارد که بسیاری از شهروندان غیرشیرازی با شیراز قدیم آشنا نیستند و معرفی جاذبه‌های گردشگری و مفاخر و بزرگان شهر به آنها فرصتی است تا به سفرای فرهنگی فارس در کشور تبدیل شوند. برگزاری تور معرفی محله سنگ سیاه برای کارکنان بهزیستی استان فارس در قالب همین تفاهم‌نامه‌ها اجرا شده و مورد استقبال کارکنان این اداره کل قرار گرفته است. محله سنگ سیاه از محلات بافت قدیم و تاریخی شیراز است که بناهای تاریخی همچون امامزاده بی‌بی دختران، مسجد ایلخانی، حمام ایلخانی، مسجد مشیر، حسینیه مشیر، بازارچه ارامنه، کلیسای ارامنه، حسینیه کردها، خانه فروغ‌الملک، خانه سعادت، خانه ضیائیان، بازارچه حاج زینل و بقعه سید تاج‌الدین در آن واقع شده است. در ادامه به معرفی برخی از این بناهای تاریخی می‌پردازیم: بقعه بی‌بی دختران آرامگاه یا بقعه بی‌بی دختران یکی از بقاع متبرکه شهر شیراز است که برای یک زن و به دستور یک زن ساخته شده است. بقعه ۲طبقه‌ای که به نوه امام سجاد(ع)، بی‌بی خدیجه (ام عبدالله) اختصاص دارد و زنی از سلاطین دوران زندیه آن را بنا نهاده است. در گذشته دختران دم بخت با بستن پارچه و نخی به ضریح این امامزاده، برای اجابت حاجت خود به ام عبدالله متوسل می‌شدند و برای همین این آرامگاه با نام بی‌بی دختران شناخته شده است. خانه ضیائیان یکی دیگر از مشهورترین بناهای تاریخی محله سنگ سیاه، خانه‌ای تاریخی موسوم به ضیائیان است که در بافت قدیمی شیراز و در کوچه‌ای موسوم به مقنی‌ها در خیابان قاآنی قرار دارد. این عمارت ساده متعلق به یکی از پرنفوذترین خانواده‌های ساکن شیراز بوده که در اواخر دوره قاجار توسط فردی با نام ضیائیان ساخته شده است. از تاریخ ساخت دقیق این عمارت اطلاعی در دست نیست، اما بنا بر شواهد موجود، خانه یادشده بین 110 تا 150 سال قدمت دارد و احتمالاً در سال 1275 هجری شمسی مصادف با اواخر دوره قاجار ساخته شده است. مساحت کلی این خانه حدود سیصد مترمربع بوده و عمارت آن که در سال 1357 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، تنها یکی از چندین عمارت مسکونی خاندان ضیائیان می‌باشد که پابرجا مانده است. این خانه تاریخی که یک بار در سال 1383 مورد بازسازی کلی قرار گرفته است، به سبک اغلب خانه‌های تاریخی شیراز در دوران قاجار ساخته شده و عناصر معماری موجود در آن نیز شباهت بسیاری به سایر خانه‌های نزدیک به این خانه‌های تاریخی سعادت یا عمارت فروغ‌الملک دارد. خاندان ضیائیان در شهر شیراز یکی از بانفوذترین خانواده‌های شهر بودند که به تجارت دارو و گیاهان دارویی مشغول بودند و چندین حجره فروش دارو در بازار وکیل داشتند. بقعه سیدتاج‌الدین غریب بقعه سیدتاج‌الدین غریب مربوط به دوره قاجار است و در شیراز، دروازه کازرون، بلوار سیبویه، ابتدای گذر سنگ سیاه واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۱ دی ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۵۱۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است. این بقعه از زیارتگاه‌های شهر شیراز است؛ این آرامگاه زیبا مدفن دو سید بزرگوار به نام‌های جعفر بن فضل بن جعفر(ع) ملقب به تاج‌الدین و غریب از نوادگان حضرت ابالفضل(ع) و محمد بن حسن مثنی بن حسن(ع) از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) است که نسبشان به امام اول شیعیان امام علی(ع) می‌رسد. به نظر می‌رسد بنای اولیه بقعه این دو بزرگوار در سال‌های قبل از روی کار آمدن قاجار ساخته شده است. سردر ورودی این بقعه دارای کاشی‌کاری چشم‌نوازی با کاشی هفت‌رنگ است که نقوشی از شهدای کربلا و حوادث آن واقعه عظیم، آیات و احادیث در کنار نقوش گل و مرغ و نقوش اسلیمی روی آن به چشم می‌خورد. بر کاشی‌کاری‌ها تاریخ 1301 هجری قمری به عنوان تاریخ پایان کاشی‌کاری بقعه ذکر گردیده است و گنبد زیبا و خاص این بقعه نیز با ساقه‌ای کوتاه با کاشی‌های فیروزه‌ای منقش به گل‌های اسلیمی به رنگ فیروزه‌ای نیز بر فراز بقعه قرار گرفته است. درهای ورودی این بقعه با هنر منبت‌کاری به زیبایی تزئین شده و آیاتی از کلام‌الله مجید روی آن نقش بسته است. بر فراز در نیز قسمتی مشبک‌کاری شده که بسیار چشم‌نواز است. با عبور از در ورودی وارد هشتی می‌شویم که دارای سقف طاق‌بندی شده با یک حالت گنبدی است و با عبور از هشتی وارد حیاط کوچک و مربعی‌شکل بقعه می‌شویم که حوضی سنگی و زیبا در وسط آن قرار گرفته است. حیاط با درختانی زیبا و سرسبز همانند بید، چنار و اکالیپتوس پوشانده شده که نمای آرام‌بخشی را ایجاد کرده است. با عبور از ایوان سنگ‌فرش شده با سنگ مرمر سیاه، وارد حرم و حسینیه سید تاج‌الدین می‌شوید. سردر ورودی حرم نیز با هنر کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری مزین شده که چشم‌انداز زیبایی را به وجود آورده است. داخل حرم با آیینه‌کاری‌های ظریفی آراسته شده و ضریحی کوچک نیز در وسط حرم واقع شده است. در گوشه‌ای از حرم یک شاه‌نشین زیبا تعبیه شده که با طاق و تویزه که بار ناشی از طاق را تقسیم می‌کند، آراسته شده است. همچنین بخشی از حسینیه که به امور فرهنگی اختصاص یافته و سال‌ها قبل محل درس و بحث طلاب جوان بوده نیز با طاق‌نماهایی ساده مزین شده است.