مریم شمالیان- شیرازنوین
shomalianm@gmail.com

خوشه‌های صنعتی طرحی است که طی چند سال اخیر با فراز و نشیب‌هایی مواجه بوده است؛ طرحی که می‌شد با استفاده از آن برای توسعه فضای کسب و کار در استان‌ها بهره برد، اکنون در مهجوریت و غفلت قرار گرفته است.
حدود دو دهه است که توسعه صنعتی مبتنی بر خوشه‌ها، به عنوان استراتژی نوین مورد توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران در کشورهای صنعتی و در حال توسعه قرار گرفته و سازمان‌های بین‌المللی همچون UNIDO نیز طرح‌های متعددی را از طریق توسعه خوشه‌های صنعتی در کشورهای مختلف اجرا و حمایت کرده‌اند.
در سال‌های اخیر، بحث توجه به صنایع کوچک و متوسط توسعه خوشه‌های صنعتی در داخل کشور نیز مورد توجه قرار گرفته، اما به نظر می‌رسد در سطح سیاست‌گذاری و پیاده‌سازی الگوی توسعه خوشه‌ای، کشور ما همچنان نیازمند حرکت‌های بنیادی و پایه‌ای است.
خوشه‌های صنعتی می‌توانند موتور محرکه اقتصاد ملی و منطقه‌ای باشند؛ چراکه در نتیجه توسعه خوشه‌ها، بنگاه‌های درون خوشه با بازدهی بیشتر و استفاده تخصصی‌تر از امکانات و اولویت‌های موجود برای دستیابی به محصولی باکیفیت اما با قیمت تمام‌شده ارزان‌تر کار می‌کنند و بازه زمانی واکنش آنها نسبت به بازار بسیار کمتر از حالتی است که به‌صورت انفرادی کار می‌کنند. 
استفاده از مدل توسعه خوشه‌های صنعتی عامل راهبردی برای توسعه اقتصادی، اشتغال‌زایی و رقابت‌پذیری صنایع کوچک و متوسط‌هاست؛ چراکه این صنایع تأمین‌کنندگان اصلی اشتغال جدید، مهد تحول و نوآوری بوده و در ابداع فناوری‌های جدید نیز پیشرو هستند.
گذری بر روند خوشه‌های صنعتی در فارس
طی سفر اول هیئت دولت نهم به استان فارس در سال 86، ایجاد و توسعه سه خوشه صنعتی گلاب و عرقیات میمند، سنگ شمال و تجهیزات پالایشگاهی مصوب شد که در سفر دوم خوشه صنعتی تجهیزات پالایشگاهی به خوشه صنعتی آب معدنی تغییر کرد.
گرچه تا سال 89 گهگاهی خبری از موفقیت‌های توسعه خوشه‌ها به ویژه خوشه گلاب و عرقیات منتشر می‌شد، اما حدوداً در یکی دو سال گذشته عملاً خوشه‌های صنعتی فارس به حاشیه رانده شدند.
خوشه‌های صنعتی علاوه بر اینکه در توانمندسازی صنایع کوچک مؤثرند، دیدگاه اصلی آنها مبتنی بر جریان تصمیم‌گیری از سطوح پایین صنعت به بالاست.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که از سال 1389 در شرکت شهرک‌های صنعتی فارس طرح‌های توسعه خوشه‌ای در فارس در وضعیت نابسامانی قرار گرفته است. به جای ترویج روش توسعه و استفاده از ظرفیت‌های استان با وجود بیش از 17 منطقه صنعتی که قابلیت توسعه خوشه‌ای را داشته‌اند، به طور کل این طرح‌ها متوقف شد.
بیشتر صنایع فارس از نوع کوچک و متوسط هستند و با توجه به اینکه روش توسعه مبنی بر توسعه خوشه‌ها متمرکز بر واحدهای کوچک و متوسط است و به استناد نتایج قابل‌توجهی که از اجرای این طرح‌ها در سایر استان‌های کشور به دست آمده، می‌توان در قالب این روش به حل مشکلات صنایع کوچک و کسب و کارهای موجود در این استان در حداقل 17 خوشه صنعتی و کسب و کار شامل انجیر استهبان، آب معدنی منطقه سپیدان، فرش دستبافت فارس، رب گوجه و شوریجات شمال فارس، صنایع دستی استان، صنعت گردشگری شیراز، فرآوری گیاهان دارویی فارس (شیرین‌بیان)، خرمای استان فارس، ظروف یک‌بارمصرف، خدمات فنی و مهندسی، بسته‌بندی میوه و سبزیجات جنوب فارس و... پرداخت.
فعال شدن تعاونی‌ها در شهرک‌های صنعتی استان به جای اینکه سرمایه‌گذاران قدیمی اراضی صنعتی را مسکوت بگذارد، فرصتی برای رونق خوشه‌های صنعتی است.
اثربخشی تعاونی‌ها 
تعاونی‌ها به مجموعه‌ای از اصناف مشابه ‌هم گفته می‌شود که با همکاری یکدیگر و پیوستن به ‌هم اهداف مشترکی را در پی می‌گیرند. این شرکت‌ها در کشور به چند دسته اعم از شرکت‌های تعاونی تولیدی، توزیعی و شرکت‌های تعاونی عام و خاص تقسیم می‌شوند. از سال ۱۳۷۰ قانون تشکیل تعاونی در مجلس شورای اسلامی مورد تصویب قرار گرفت و پس از آن با اجرا و تبیین اصل ۴۴ قانون اساسی مبنی بر خصوصی‌سازی شرکت‌ها، در سال ۸۰ و اوایل سال ۹۰ شرکت‌های تعاونی از اهمیت بالایی برخوردار شدند.
ارتقای بهره‌وری شرکت‌های تعاونی با استفاده از دانش روز و توانمندسازی اعضای تعاونی‌ها امکان‌پذیر می‌شود که این امر سبب ایجاد زمینه‌های مناسب برای افزایش اشتغال خواهد شد.
تعاونی‌ها باید برنامه‌ریزی دقیقی با استفاده از دانش روز در برندسازی و افزایش توان تولید مجموعه خود داشته و برای موفقیت بیشتر، در مهارت‌افزایی اعضای خود نیز تلاش کنند و در کنار آن باید به فکر به‌‌روز شدن تولیدات خود، آشنایی با فضای کسب و کار نوین، شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها باشند.
شرکت‌های تعاونی و بنگاه‌های اقتصادی باید دیگر بنگاه‌ها را عضوی از خانواده بزرگ اقتصاد بدانند و در کنار هم برای از بین بردن موانع و مشکلات تلاش نمایند تا در پیشگیری از پدیده‌های مخرب اقتصادی نیز موفق‌تر ظاهر شوند. تعاونی‌ها نقش بسیار مهمی را در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی در کشور برعهده دارند و از این رو تعاونی‌ها محل سوداگری نبوده، بلکه باید محلی برای توسعه و پیشرفت کشور شوند. فعال شدن تعاونی‌ها در شهرک‌های صنعتی فارس فرصتی است تا زمینه را برای رشد و توسعه اقتصادی شهرک‌های صنعتی و صنایع خرد و متوسط فراهم کند.
توسعه شهرک‌های صنعتی، فرصتی برای خوشه‌های صنعتی
شهرک‌های صنعتی فرصت مناسبی برای تشکیل خوشه‌های صنعتی هستند؛ روند توسعه شهرک‌های صنعتی فارس و استقرار واحدهای تولیدی در این شهرک‌ها روند قابل‌توجهی بوده است؛ به‌گونه‌ای از سال ۹۲ بیش از یک‌هزار و ۳۴۴ واحد تولیدی در شهرک‌ها و نواحی صنعتی فارس به بهره‌برداری رسیده است.
سید مصطفی هاشمی با تشریح آخرین وضعیت تولید و زیرساخت‌های شهرک‌های صنعتی استان و با بیان مهم‌ترین چالش‌ها و مشکلات این حوزه در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: در حال حاضر با تلاش‌های انجام شده در این شرکت، ۶۳ شهرک و ناحیه صنعتی و یک منطقه ویژه اقتصادی در استان فارس با مساحت اراضی حدود 7هزار و 200 هکتار راه‌اندازی شده و بسترهای لازم برای استقرار واحدهای تولیدی و صنعتی و جذب سرمایه‌گذار و ایجاد اشتغال پایدار فراهم شده است و استان فارس در این زمینه عنوان دوم کشور را به خود اختصاص داده است.
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی فارس می‌افزاید: بیش از 7600 قرارداد سرمایه‌گذاری با متقاضیان در شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان منعقد شده و در قالب این قراردادها هم بیش از 2150 هکتار زمین واگذار شده است.
وی از بهره‌برداری از 3300 واحد تولیدی، صنعتی و کارگاهی در شهرک‌های صنعتی استان خبر می‌دهد و می‌گوید: در این واحدها برای بیش از 40هزار نفر اشتغال ایجاد شده است.
هاشمی به مهم‌ترین مشکل شهرک‌های صنعتی استان نیز اشاره‌ای داشته و بیان می‌کند: مهم‌ترین مشکل شهرک‌های صنعتی استان تأمین پایدار برق است. به علت عدم انجام فعالیت‌های مناسب زیرساختی در این بخش در سال‌های گذشته و تکمیل ظرفیت واگذاری برق در برخی از شهرک‌های صنعتی استان امکان واگذاری زمین به متقاضیان وجود ندارد و حتی برخی واحدهایی که در آستانه بهره‌برداری قرار دارند، به علت عدم تأمین برق با مشکل مواجه شده‌اند و امکان راه‌اندازی ندارند.
وی می‌افزاید: بر اساس ماده 54 و 81 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب مجلس، تأمین برق تا ورودی شهرک‌های صنعتی برعهده وزارت نیروست و تأمین زیرساخت داخل شهرک‌ها، شامل شبکه‌های توزیع برعهده شرکت شهرک‌های صنعتی قرار دارد. هاشمی اضافه می‌کند: در مصوبات دور دوم سفر ریاست‌جمهوری به استان فارس وزارت نیرو مکلف به تأمین برق شهرک‌های صنعتی شده است و با اجرای این مصوبات تحول مناسبی در زمینه تأمین برق شهرک‌های صنعتی ایجاد 
می‌شود.
در شرایطی که اشتغال مبحث مهمی از مشکلات جامعه را در بر می‌گیرد، پیشنهاد ما این است که خوشه‌های صنعتی با برنامه‌ریزی شرکت شهرک‌های صنعتی فارس سامان‌دهی و تجمیع شوند و از ظرفیت‌های تعاونی صنعتی در استان فارس در قالب خوشه‌های صنعتی استفاده شده و ضمن هماهنگی این خوشه‌ها با اداره‌کل کار و تعاون و رفاه اجتماعی فرصت مطلوبی برای کسب نتایج اقتصادی و توسعه اشتغال و سرمایه‌گذاری در استان 
فراهم شود.