مریم شمالیان- شیرازنوین
shomalianm@gmail.com
 
شکی وجود ندارد که مهربانی با حیوانات یک خصلت پسندیده و نیکوست و همواره بر آن تأکید شده است؛ اما اینکه به عنوان نگهداری از حیوانات امنیت و نظم جامعه و محله‌های شهری به هم ریخته شود، توجیهی ندارد.
سگ‌گردانی امروزه به یک پدیده گسترده در جامعه ما تبدیل شده است و اگر روزگاری از سگ‌های کوچک و فانتزی در خانه‌ها و آپارتمان‌ها نگهداری می‌شد، امروز شاهد نگهداری از سگ‌های بزرگ‌جثه‌ای مانند سگ بولداگ، ژرمن، هاسکی و... در خانه و آپارتمان‌ها هستیم که البته صاحبان این سگ‌های بزرگ‌جثه، آنها را برای اجابت مزاج و گردش به خیابان‌های شهر و پارک‌های سطح شهر می‌آورند. این کار از جهات مختلف تبعاتی برای شهر و شهروندان دارد و همچنین موجب نارضایتی شهروندان برخی از ساکنان محله‌ها شده است.
در این گزارش که شروع آن با مطالبه مردمی ساکنان خیابان مبعث است که در مجاورت بوستان حدیث واقع شده، به بررسی تبعات سگ‌گردانی در سطح شهر می‌پردازیم:
پارک خانواده و کودک جولانگاه سگ‌های بزرگ‌جثه
پارک بوستان حدیث که در خیابان مبعث شیراز واقع شده است، یک فضای محله‌ای مطلوب برای ساکنان ایجاد کرده که از فرهنگ‌سرا، وسایل ورزشی، میز پینگ‌پنگ و زمین بسکتبال تا فضای بازی کودکان و محلی برای نشستن خانواده‌ها را در یک فضای سرسبز شهری فراهم کرده است.
آنچه در این میان ساکنان مردم این محله را دچار ناراحتی و البته هراس کرده و موضوع را با خبرنگار شیرازنوین مطرح کرده‌اند و حتی جمع‌آوری استشهاد محلی هم در این خصوص داشته‌اند، تقاضایی است که از مسئولان و دستگاه‌های استان و شهر شیراز برای برخورد با پدیده سگ‌گردانی، آن هم سگ‌های بزرگی مانند سگ بولداگ و... دارند.
اما جویای ماجرا که می‌شویم، متوجه شدیم که چندین پسر و دختر جوان که صاحب این سگ‌های بزرگ‌جثه هستند، سگ‌هایشان را در ساعات زیادی در طول روز و حتی تا نیمه‌شب در این پارک محله‌ای می‌گردانند و گرچه سگ‌ها دارای قلاده هستند، اما قلاده را رها می‌کنند تا سگ‌ها برای خودشان در این پارک که محل حضور کودکان و بانوان و سالمندان است، بچرخند. زمانی که سگ بولداگی که متعلق به یک خانم جوان است، حدود ساعت 11 شب به سمت یکی از رهگذران پارک حمله می‌کند و خواستار مهار سگ از این خانم می‌شوند، او با تهدید به اینکه شما مخالف حمایت از حیوانات هستید و با فیلم‌برداری از شهروندان معترضی که تنها خواسته‌اند مورد حمله سگ قرار نگیرند، آنها را متهم به مخالف حقوق حیوانات بودن کرده و تهدید به انتشار فیلم آنها در فضای مجازی می‌کند، تا به اصطلاح خودش اجازه ندهد این شهروندان از حقوق خودشان که پارک محله‌ای به آنها تعلق دارد و حق عبور و استفاده از آن را دارند، دفاع کنند.
کودکان در هراس
برای بررسی موضوع سری به این پارک می‌زنیم و از چند نفر از حاضران در پارک در خصوص اینکه وضعیت حضور سگ‌ها در پارک بوستان حدیث چگونه است و آیا آنها را دچار مشکل می‌کند، پرس‌وجو می‌کنیم:
یک خانم جوان که کودک خردسال خود را برای بازی به این پارک که دارای وسایل بازی کودک است، آورده، در این خصوص به خبرنگار ما می‌گوید: اینکه سگ‌های کوچک و فانتزی را برای گردش به پارک بیاورند خب چندان مشکلی نیست، اما اینکه سگ‌هایی به این بزرگی را هر روز چندین ساعت به پارک می‌آورند، نگران‌کننده است و اگر یکی از آنها به سمت بچه‌ها در پارک حمله کند، دیگر مهار کردن آن کار ساده‌ای نیست.
وی ادامه می‌دهد: من از اینکه دختر 4ساله خود را در محل پارک بگذارم تا بازی کند و حتی با فاصله کمی هم از من دور شود، می‌ترسم؛ چون بارها اخباری را شنیده و خوانده‌ام که کودکان حتی توسط حیوانات خانگی که در منزل خودشان نگهداری می‌شوند و با آنها آشنا هستند، گاز گرفته شده‌اند.
پیرمردی هم که به گفته خودش عصرها هر روز با چند تن از هم‌سن‌وسالان دیگر خود در این محله به پارک می‌آیند، از حضور این سگ‌های بزرگ‌جثه، آن هم تا پاسی از شب ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید: متأسفانه این افراد که حالا به یک اکیپ تبدیل شده‌اند و پارک خانواده را پاتوق جمع کردن سگ‌های خود کرده‌اند، علاوه بر اینکه با حضور این سگ‌ها در دل ساکنان محله هراس ایجاد کرده‌اند، دست به هنجارشکنی‌های دیگری هم می‌زنند که واقعاً در شأن یک پارک خانوادگی نیست و برای رسیدگی به این وضعیت از مسئولان تقاضای عنایت و توجه ویژه داریم.
یکی از ساکنان این محله هم در این خصوص از طریق کلانتری محله اقدام کرده و استشهاد محلی جمع کرده است.
افزایش نگران‌کننده آمار گازگرفتگی توسط حیوانات خانگی
در خصوص اینکه حیوانات خانگی مانند سگ چقدر احتمال دارد اعضای خانه را مورد حمله و گاز گرفتن قرار دهند، همین بس که به گفته‌های رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت اشاره کنیم:
دکتر شهنام عرشی در این خصوص به ایسنا گفته است: افزایش آمار گازگرفتگی توسط حیوانات به ویژه حیوانات خانگی نگران‌کننده است.
وی در عین حال بر لزوم مراجعه به موقع فرد به مراکز بهداشتی و درمانی جهت دریافت رایگان واکسن و درمان‌های ضدهاری تأکید کرده است.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با تأکید بر اینکه بیماری‌های واگیردار بسیار زیادی وجود دارند و دائماً پیگیری و رصد می‌شوند، اظهار کرد: از بیماری‌هایی که بین انسان و حیوان می‌توانند شیوع پیدا کنند، تا بیماری‌های خطرناکی همچون هاری که بسیار نگران‌کننده است، همگی مورد رصد هستند. متأسفانه مشکل گاز گرفته شدن انسان توسط حیوانات خانگی به ‌ویژه سگ و به‌ خصوص در تعطیلات، بسیار نگران‌کننده و زیاد بود.
وی با بیان اینکه روند گاز گرفته شدن توسط حیوانات خانگی بسیار رو به افزایش و نگران‌کننده است، گفت: طی چهار سال گذشته آمار گاز گرفته شدن رو به افزایش بوده؛ به‌گونه‌ای که در سال اول ۱۰۰هزار مورد، در سال دوم ۲۰۰هزار مورد، سال سوم ۳۳۰هزار مورد و سال چهارم که سال گذشته است، ۳۶۰هزار مورد گازگرفتگی گزارش شده است که در این راستا مراکز تحت پوشش دانشگاه‌های علوم پزشکی موظف‌اند واکسن هاری را برای افراد تزریق کنند؛ چراکه میزان سلامت آن حیوان مشخص نیست.
۱۶ مرگ ناشی از هاری در سال گذشته
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با تأکید بر اینکه متأسفانه مردم از حیوانات بدون قلاده نگهداری می‌کنند، در صورتی که برخی اصول باید رعایت شود، گفت: سال گذشته ۱۶ مورد مرگ در اثر هاری رخ داد که این آمار بسیار بالایی است. حدود صدها میلیون تومان و بیش از چندین میلیارد تومان برای واردات و تزریق واکسن‌های مختلف هزینه می‌شود. استانداری‌ها نیز برای رصد و کنترل حیوانات و سگ‌های بلاصاحب برنامه‌ریزی کرده‌اند و شهرداری‌ها و بهیاری‌ها نیز جزو ارگان‌ها، سازمان‌ها و اداراتی هستند که در قانون موظف شده‌اند برای کنترل حیوانات ولگرد و بلاصاحب اقدامات مؤثرتری انجام دهند و امیدوارم با اجرا و عملیاتی شدن این قانون در سال جاری ما شاهد کاهش این مشکل باشیم؛ دانشگاه‌های علوم پزشکی از طریق جلسات شورای سلامت که در استان‌ها برگزار می‌شود، موضوع را بررسی خواهند کرد.
واکسیناسیون و درمان رایگان هاری در مراکز بهداشتی و درمانی
وی همچنین درباره وضعیت تزریق واکسن هاری در کشور نیز گفت: مراکز بهداشتی و درمانی که اسامی آنها در استان‌های مختلف اعلام شده، متولی تزریق هستند و کسانی که مورد حمله و گازگرفتگی حیوان واقع می‌شوند، باید به این مراکز مراجعه کنند تا اقدامات اولیه بهداشتی در این مکان‌ها انجام شود. همچنین در صورت لزوم، واکسیناسیون و سرم ضدهاری تزریق و دستورات دارویی به صورت رایگان ارائه می‌شود.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در پایان ضمن تأکید مجدد بر رصد بیماری‌های واگیر در کشور، عنوان کرده است: امیدوارم درسال جاری و فصول مختلف که بیماری‌های متفاوتی ممکن است بروز کند، اطلاع‌رسانی‌های متعددی انجام شود و بتوانیم از همکاری مردم برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های واگیردار استفاده کنیم.
از یک منظر دیگر
اجابت مزاج حیوانات خانگی و سگ‌ها در پارک و خیابان می‌تواند موجب به خطر افتادن سلامت مردم نیز شود؛ زیرا اگر مدفوع و ادرار آنها آلوده باشد می‌تواند بیماری‌هایی همچون بیماری‌های انگلی را برای شهروندان و کودکانی که در این پارک‌ها به تفریح، بازی و خوردن غذا می‌پردازند، در پی داشته 
باشد.
همراه‌داشتن سگ در قانون مجازات اسلامی
در برخی از مواد قانون مجازات اسلامی اشاره شده است که اگر حیوان یک فرد، آسیبی به شخص دیگری وارد کرد، چگونه درباره آن تصمیم‌گیری می‌شود. در برخی مواد این قانون، به عنوان مثال از سگ نام برده شده و شرایط مجازات صاحب سگ را مشخص کرده است.
ماده ۵۰۱ قانون نوشته است: هرگاه کسی به روی شخصی سلاح بکشد یا حیوانی مانند سگ را به سوی او برانگیزد یا هر کار دیگری که موجب هراس او می‌گردد، مانند فریاد کشیدن یا انفجار صوتی انجام دهد و بر اثر این ارعاب، شخص بمیرد یا مصدوم گردد، حسب مورد، بر اساس تعاریف انواع جنایات به قصاص یا دیه محکوم می‌شود. در این ماده به روشنی مشخص است داشتن سگ، جرم نیست، ولی در صورتی که فردی، سگ را برای هراس دیگران یا حمله به انسان‌ها برانگیزد، در صورت ورود صدمه به قربانی، فرد برانگیزاننده به قصاص یا دیه محکوم می‌شود. یعنی ممکن است فردی عامدانه و عالمانه به سگ خود دستور دهد به کسی حمله کند و با حمله سگ به قربانی، شخص تحریک‌کننده حیوان، ممکن است به قصاص محکوم 
شود.
همچنین در ماده ۵۱۲ آمده است: هرگاه شخصی در محل‌هایی که توقف در آنها مجاز نیست، توقف نماید یا شیء یا حیوانی را در این قبیل محل‌ها مستقر سازد یا چیز لغزنده‌ای در آن قرار دهد و دیگری بدون توجه به آنها در اثر برخورد یا لغزش مصدوم شود یا فوت کند یا خسارت مالی ببیند، شخص متوقف یا کسی که آن شیء یا حیوان را مستقر نموده یا راه را لغزنده کرده است، ضامن دیه و سایر خسارات می‌باشد؛ مگر آنکه عابر با وسعت راه و محل عمداً با آن برخورد کند.
در این ماده نیز روشن است اگر کسی، سگی را در قسمتی (مانند پیاده‌رو) از خیابان قرار دهد که مردم (مثلاً از روی ترس) مجبور شوند از مکان ناامن دیگری (مانند سواره‌رو خیابان) عبور کنند و در حین عبور صدمه ببینند، صاحب سگ، مسئول جبران خسارات بزه‌دیده است.
ماده ۵۲۲ و تبصره آن به روشنی درباره کسی که سگ خود را به خیابان می‌آورد و سگ به دیگران حمله می‌کند، مصداق می‌یابد. در تبصره این ماده به روشنی عنوان شده اگر کسی سگ خود را به خیابان بیاورد و توان کنترل آن را نداشته باشد، «مقصر» شناخته می‌شود؛ یعنی مانند آن است که عمداً سگ را برای صدمه به دیگران، از خانه خارج کرده است. این ماده می‌گوید: متصرف هر حیوانی که از احتمال حمله آن آگاه است، باید آن را حفظ نماید و اگر در اثر تقصیر او، حیوان مزبور به دیگری صدمه وارد سازد، ضامن است. ولی اگر از احتمال حمله حیوان آگاه نبوده و عدم آگاهی ناشی از تقصیر او نباشد، ضامن نیست.
تبصره ۱ ماده فوق هم عنوان کرده: نگهداری حیوانی که شخص توانایی حفظ آن را ندارد، تقصیر محسوب می‌شود.
حکم قانونی ماده بعدی که درباره سگی که در خانه شخصی مستقر است، مصداق می‌یابد، چندان به خیابان و حوزه عمومی مربوط نیست، ولی اطلاع از آن برای آگاهی از نظم حقوقی مربوط به همراه داشتن حیوانات، مؤثر است. ماده ۵۲۳ می‌گوید: هرگاه شخصی با اذن کسی که حق اذن دارد، وارد منزل یا محلی که در تصرف اوست، گردد و از ناحیه حیوان یا شیئی که در آن مکان است صدمه و خسارت ببیند، اذن‌دهنده ضامن است؛ خواه آن شیء یا حیوان قبل از اذن در آن محل بوده یا بعداً در آن قرار گرفته باشد و خواه اذن‌دهنده نسبت به آسیب‌رسانی آن علم داشته باشد، یا نداشته باشد.
ایجاد محدودیت برای نگهداری از سگ در پی وقوع برخی حوادث تلخ
تابستان 1400 بود که کمپین‌های متعددی در جهت مطالبه ایجاد محدودیت برای نگهداری حیوانات علی‌الخصوص سگ در شبکه‌های اجتماعی به راه افتاد و مطالبات مردمی فراوانی در این خصوص به رسانه‌ها از جمله خبرگزاری فارس ارائه شد.
پس از شروع موج مطالبات در این موضوع، بسیاری از شهروندان نیز شروع به بیان روایت‌هایی از آسیب‌های جانی و روانی وارده به خود یا نزدیکانشان به خاطر حملات حیوانات خانگی کردند که شاید شنیده‌شده‌ترین آنها مطالبه مادر «زینب» دختربچه لواسانی بود. دختری که در اثر وحشت از یک سگ در پیاده‌رو نزدیک به خانه‌شان دچار یک حمله عصبی شده و در نهایت این شوک زمینه بروز بیماری «خود‌ایمنی» می‌شود و روزهای تلخی را برای زینب و خانواده‌ش به وجود می‌آورد.
این روایت و روایت‌های دیگر مانند «حمله سگ خانگی به یک زن باردار در اصفهان و زایمان زودرس و پرخطر این خانم» یا «قتل یک جوان بیست و چند ساله توسط صاحب یک سگ در اصفهان که برای حفاظت از خواهرزاده‌اش به سمت سگ رهاشده سنگ پرتاب کرده بود» موجب خشم و انزجار بخش عمده‌ای از مردم در مقابل این پدیده ضداجتماعی شد.
در ادامه این روایت‌ها و مطالبات تعدادی از نمایندگان و کمیسیون‌های مجلس با تأکید بر ضرورت تحقق مطالبه بخش گسترده‌ای از مردم و اذعان به وجود خلأ قانونی در این موضوع، برای تصویب طرحی کارشناسی شده و دقیق در جهت تأمین امنیت جانی و روانی شهروندان در برابر پدیده نگهداری از حیوانات خانگی اعلام آمادگی کردند و قوانینی هم در این خصوص مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در طرح مقابله با نگهداری و گرداندن حیوانات مضر و خطرناک در مناطق شهری همچون سگ، کروکودیل، پلنگ و... مجازات‌هایی در نظر گرفته شده که هم شامل حبس می‌شود و هم شامل جزای نقدی.
تأثیر ماجرای حمایت از سگ‌های خیابانی بر سگ‌گردانی در شهر
در سال 1394 تعدادی از هنرمندان سینما از جمله هدیه تهرانی، میترا حجار و شهره سلطانی نیز به عنوان حامیان حقوق حیوانات در پارک پردیسان با هدف حمایت از حقوق حیوانات و مخالفت با سگ‌کشی تجمع کردند که طیف وسیعی از حمایت‌های مردمی را در پی داشت. شکی وجود ندارد که این اقدام برای حمایت از حقوق حیوانات و مقابله با سگ‌کشی و حیوان‌آزاری اقدام خوبی بود، اما برخی کم‌کم با گذشت زمان همین دسته اقدامات را بهانه‌ای کردند تا سگ‌های درشت‌جثه خود را به خیابان‌ها و پارک‌های شهری و محله بیاورند و ماجراهایی که در این گزارش به شرح آن پرداختیم، رقم بخورد.