خاک یک عنصر حیاتی است که عموماً در کشاورزی و عرصه‌های حفاظت شده محیط‌زیست بدان توجه ویژه می‌شود. اگرچه منابع خاک جهان ناگهان به پایان نخواهد رسید، اما انسان‌ها چنان از منابع خاک زمین بد استفاده می‌کنند که نیاز به توجه و مراقبت دارد.
خاک سطحی خارجی‌ترین لایه خاک است که گیاهان بیشترین مواد حیاتی مورد نیاز خود را از آن تأمین می‌کنند. صندوق جهانی طبیعت که یک اتحادیه غیردولتی و بین‌المللی برای حفاظت از محیط‌زیست است، پیش‌تر برآورد کرده بود که حدود نیمی از خاک سطحی جهان در طول ۱۵۰ سال گذشته از بین رفته است و حدود ۵۰۰ سال طول می‌کشد که فقط ۲،۵ سانتی‌متر خاک سطحی به طور طبیعی ساخته شود. فرسایش، کشاورزی فشرده، جنگل‌زدایی و گرمایش زمین همه در نابودی خاک سطحی زمین نقش دارند؛ خاکی که بیشترین حجم تولید محصولات خوراکی در جهان وابسته به آن است.
حال باید دید در سالیان گذشته چه میزان برای این مهم ارزش قائل شده‌ایم؟ تاریخ نشان می‌دهد که در سنوات گذشته بحث قاچاق خاک، خصوصاً به بعضی کشورهای همسایه با وسعت چشمگیری در حال انجام بوده و شاید هم‌اکنون نیز در حال انجام باشد. اما شدت قاچاق به حدی بود که رسانه ملی نیز از این سوژه گذشت نکرد و در بخش‌های خبری بدان پرداخت. هرچند نمایش این گزارش‌ها بازدارنده نبود، اما اطلاع‌رسانی به‌موقعی بود تا شاید مسئولان مربوطه حرکتی کنند، که البته نکردند.
این حکایت در آرشیو خبرگزاری‌ها و رسانه‌های مکتوب به وضوح قابل دسترس است. حال باید دید قاچاق فقط به مواد مخدر یا کالا و ارز اطلاق می‌شود یا ابعاد بسیار وسیعی دارد و این روزها خاک را نیز در بر گرفته است و ما قادر به بازدارندگی آن نبودیم. چراکه اقتصاد قاچاق یکی از پرسودترین و پرنفوذ ترین اقتصادها در کشورهای مختلف از جمله ایران محسوب می‌شود. 
باید به این نکته اشاره نمود که ایران از لحاظ خاک حاصل‌خیز برای کشاورزی کشور فقیری در جهان محسوب می‌شود و ناباورانه باید گفت، قاچاق خاک در کشور یک واقعیت غیرقابل‌انکار است. متأسفانه سابقه قاچاق خاک در ایران به بیش از یک دهه می‌رسد، منتها مثل قاچاق سایر اقلام آمار و اطلاعات دقیق و منسجمی در دست نیست. البته خاک معدنی مجوز صادرات دارد، اما صدور هرگونه خاک کشاورزی طبق قانون به خارج از کشور ممنوع است.
طبق آمار و اطلاعات از مجموع 165میلیون هکتار وسعت کشور 18,5میلیون هکتار خاک بیشتر مناسب کشاورزی نیست. پس حدود 10 تا 11 درصد خاک کشور مستعد کشاورزی است و باید باور داشته باشیم این میزان نیازمند حفاظت است، نه قاچاق.
طبق قانون هر نوع دخل و تصرف در اراضی مرتعی جرم است. فارغ از آنکه این برداشت خاک با هدف مصرف داخلی یا صادرات به خارج از کشور باشد که سازمان جنگل‌ها در این زمینه مسئولیت دارد. برای مقابله با قاچاق خاک، چند گلوگاه در کشور وجود دارد؛ اول سازمان جنگل‌ها و جهاد کشاورزی نباید اجازه دهند برداشت خاک صورت گیرد. اما اگر برداشت صورت گرفت و خواستند از مبادی کشور خارج شود، گمرک باید استعلام کند تا خاک ممنوعه نباشد. همچنین وزارت صنعت نیز باید دقت لازم را در صدور پروانه صادرات خاک صنعتی داشته باشد تا خاک جزو خاک‌های ممنوعه نباشد. علاوه بر اینها اگر صادرات به شکل غیررسمی و بدون تشریفات گمرک اتفاق ‌افتد، هم گمرک و هم مرزبانی‌ها و سایر واحدهای کنترل‌کننده، باید این موضوع را با استعلام یا استقرار تیم‌های کارشناسی کنترل کنند تا قاچاق صورت نگیرد.
مراتع و اراضی کشاورزی کشور نباید دچار دست‌خوردگی شود که مقابله با برداشت خاک در حوزه وظایف وزارت جهاد کشاورزی است. درواقع قانون‌گذار صدور هرگونه خاک کشاورزی، مرتعی و نباتی را به خارج از کشور ممنوع اعلام کرده است.
با توجه به اینکه خاک منبعی تجدیدناپذیر است، لازم است هرچه سریع‌تر اقدام کنیم و جلوی قاچاق خاک به کشورهای همسایه را بگیریم. در غیر این صورت خسارات باورنکردنی برای فردا بر جای خواهیم گذاشت.