مریم شمالیان- شیرازنوین
 shomalianm@gmail.com

مساجد بارزترین عنصر تبلور اسلام در معماری هستند و شاید مهم‌ترین نماد دین مبین اسلام نیز به شمار بروند. به همین دلیل نیاز بود تا روزی را به نام روز جهانی مسجد و هفته‌ای را برای اهمیت دادن به این بنای مهم فرهنگی، عبادی اختصاص دهند. مسجد، محل گردهمایی مسلمانان و تجلی‌گاه پرشکوه انسجام و یک پارچگی ملت مسلمان است.
مسجد، حافظ سلامت دین و جامعه است و نمایش وحدت و همدلی نمازگزاران، بقای اسلام را تضمین می‌کند.
21 اوت هر سال که مصادف با 31 مرداد، روز جهانی مساجد نام‌گذاری شده است؛ در سال 1348 در چنین روزی مسجدالاقصی که قبله اول مسلمین جهان است، توسط صهیونیست‌ها به آتش کشیده شد. یک جریان مسیحی‌صهیونیستی در آمریکا شکل گرفته که اعتقاد دارد ویرانی مسجد‌الاقصی و ساخت معبد سوم سلیمان شرط ظهور حضرت مسیح‌(ع) است وگرنه ظهور نمی‌کند. برپایه این اعتقاد، مسجدالاقصی توسط اشغالگران صهیونیست به آتش کشیده شد.
 علت نام‌گذاری 30 مرداد به‌عنوان روز جهانی مسجد چیست؟
اول اینکه به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران 30 مرداد به‌عنوان روز جهانی مسجد نام‌گذاری شده است که این ‌یک تصمیم و اندیشه بسیار شایسته و مبارکی است که جهان اسلام را بیدار و دعوت به حفظ و قداست جایگاه مسجد در برابر حادثه‌های ناهنجار و چالش‌دار می‌کند.
دوم اینکه در 21 اوت 1969 صهیونیست‌ها اقدام به به‌آتش‌کشیدن مسجدالاقصی کردند. مسئولان رژیم صهیونیستی ابتدا علت آتش‌سوزی را اتصال سیم‌های برق عنوان کردند؛ اما اداره برق، سالم بودن سیم‌ها و عدم اتصال برق را تأیید کرد و سرانجام مسئولان صهیونیستی اعلام کردند که در حدود ساعت هفت صبح فردی به نام مایکل روهان (یهودی استرالیایی‌الاصل) پس از ورود به مسجدالاقصی و به آتش کشیدن آن به یک محله یهودی‌نشین رفته است، دستگیر کردند. در نهایت، پس از دو جلسه محاکمه وی، دادگاه حکم به تبرئه روهان داد؛ چراکه او تعادل روانی نداشته است.
یادآوری می‌شود که صهیونیسم در هتک حرمت مسجدالاقصی هر کاری که توانسته کرده و از هرگونه بی‌حرمتی به آن خانه آسمانی دریغ نکرده است؛ در همین ارتباط مقام معظم رهبری ابراز کرد: «حادثه آتش زدن مسجدالاقصی، نشان‌دهنده جهت‌گیری همیشگی دنیای استکبار بر ضد مظاهر و جلوه‌های هویت مسلمانان است و به همین دلیل باید در ذهن مسلمانان زنده بماند.» آری هفته جهانی مساجد هفته جهانی اسلام است که مسجد و اسلام لازم و ملزوم همدیگرند و از ازل تا ابد از یکدیگر انفکاک‌ناپذیرند. مسجد نهاد بسیطی دارد که ظرفیت استعداد جامعه مدنی در فلسفه اسلام طنین‌انداز است. مسجد حافظ حقوق شهروندان است و می‌توان گفت 30 مرداد از جمله بنیادی‌ترین روزها در تاریخ اسلام و انقلاب اسلامی بوده و هست؛ به‌طوری‌که بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران بیان داشته است: «امروز حفظ مساجد از سوی مسلمانان، جزو اموری است که حفظ اسلام به آن بسته است؛ من امروز باید بگویم که تکلیف است برای مسلمان‌ها حفظ مساجد».
 کارکردهای مساجد
مساجد دارای کارکردهای مذهبی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هستند.
اولین کارکرد مساجد در زمان پیامبر(ص) برگزاری نماز جماعت، اعتکاف و تشکیل جلسات برای فراگیری علم بود. در حوزه کارکرد عبادی مساجد نیز پیامبر اسلام(ص) و ائمه معصومین، بر حضور مسلمانان برای اقامه نماز جماعت در صف‌های فشرده و منسجم تأکید بسیاری کرده‌اند؛ چون این حضور در کنار انجام اعمال عبادی، روحیه تعاون را در بین نمازگزاران افزایش می‌دهد و باعث می‌شود تا مؤمنان تحت توجه و ارشاد عالمان و مبلغان دینی قرار گیرند.
کارکردهای مساجد در زمان پیامبر(ص) فقط به امور عبادی و آموزش خلاصه نمی‌شد؛ بلکه در آن روزها معرفی خلیفه، مراسم بیعت، عزل و نصب استانداران و کارگزاران و خواندن خطبه‌های سیاسی همگی در مساجد انجام می‌شد. در جنگ با بنی نضیر، پیامبر(ص) به بلال دستور داد تا خیمه را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل برپا کنند و وقتی خیمه از طرف دشمنان مورد هدف قرار گرفت، حضرت فرمود خیمه را به کنار مسجد فضیخ منتقل کنند تا از تیررس دشمن به دور باشد.
همچنین در زمان پیامبر(ص) مساجد مرکز اعتماد بودند و مردم خوشی‌ها، دردها و مشکلات خود را در مساجد مطرح می‌کردند. بر اساس روایات، مراسم ازدواج حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) در مسجد برگزار شد.
در آن دوران به جذب کودکان و نوجوان به مساجد نیز تأکید می‌شد به‌طوری که خداوند در سوره اعراف آیه ۳۱ می‌فرماید: «خذوا زینتکم عند کل مسجد» هرگاه به مسجد مى‌روید، با خودتان زینت جواهر هم ببرید. در اینجا برخی از مفسران از زینت به‌عنوان فرزندان یاد کرده‌اند.
حضور کودکان در مسجد از همان دوران خردسالی باعث می‌شود شخصیت آنها از همان اول با مبانی دینی و ارزش‌های آن گره بخورد و این تحکیم اعتقادات آنها را در دوران بزرگسالی از آسیب‌های اجتماعی مصون نگه می‌دارد. از سوی دیگر کودکان و نوجوانان با برعهده گرفتن مسئولیت‌های کوچک در مساجد همچون گفتن اذان و اقامه و حفظ نظم و نظافت مساجد می‌توانند حس مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس خود را تقویت کنند.
متأسفانه در حال حاضر حضور مردم در مساجد کمرنگ شده است. شاید یکی از دلایل کمرنگ‌ شدن کارکردهای مساجد ایجاد مراکز فرهنگی متعدد باشد که برای پوشش این بخش کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد شکل گرفتند تا کارکردهای فرهنگی مساجد از سر گرفته شوند.
برای رونق بیشتر مساجد لازم است فعالان فرهنگی طرح‌های اجتماعی و دینی ابتکاری ارائه کنند تا مردم بر اساس نیاز و ضرورت‌های زندگی به مساجد رجوع کنند. دعوت از کسبه توسط امام جماعت مسجد، حضور مشاوران خانواده و روان‌شناسان، برپایی میز خدمت با حضور مسئولان شهری، محوطه‌سازی برای بازی کودکان زیر پنج سال در زمان برپایی نماز جماعت، برپایی مراسم خطبه عقد و اجرای طرح‌های تشویقی برای فعالان مساجد از راهکارهای جذب مردم به مساجد است که خوشبختانه برخی از ائمه جماعت و فعالان فرهنگی مساجد این برنامه‌ها را در دستور کار قرار داده و اجرا می‌کنند تا دوباره مساجد را به دوران اوج صدر اسلام بازگردانند.
 شیراز، شهر مساجد تاریخی
مساجد علاوه بر اینکه یک مکان مذهبی به شمار می‌روند، نسبت به قدمت ساخت آنها در شمار آثار تاریخی نیز قرار دارند؛ از اماکن تاریخی نمونه‌هایی از مساجد بسیار باشکوه ایران هستند که تماشای آن‌ها از نزدیک شما را به وجد خواهد آورد. این مساجد در کنار فضای معنوی، معماری بی‌نظیری دارند که نشان از هنر و خلاقیت هنرمندان و معماران آن زمان دارد.
شهر شیراز که دارای تاریخچه کهنی است، در برخورداری از مساجد تاریخی نیز سابقه کهنی دارد. تقریباً در انواع مسجد معروف شیراز چند خصوصیت بارز همچون کاشی‌کاری‌های زیبا، آجرکاری‌های بی‌نظیر، پنجره‌های مشبک رنگین و ستون‌های بلند و پیچ‌دار وجود دارد که در کمتر مسجدی در شهرهای دیگر ایران به این باشکوهی هستند. در ادامه به معرفی چند مسجد تاریخی آن می‌پردازیم:
 پرآوازه‌ترین مسجد شیراز؛ مسجد نصیرالملک
یکی از معروف‌ترین مساجد شیشه‌رنگی شیراز که در جهان نیز به سبب تابش نور در شیشه‌های آن و کاشی‌کاری‌هایش به مسجد صورتی مشهور است، مسجد نصیرالملک می‌باشد.
قدمت این مسجد که در خیابان لطفعلی‌خان زند و محله گودعربان واقع شده، به زمان قاجار بازمی‌گردد.
دستور ساخت این بنای باشکوه و در عین حال آرامش‌بخش، توسط میرزا حسن علی خان، حاکم شیراز ملقب به نصیرالملک در سال 1255 هجری قمری صادر شد و اتمام آن هم دوازده سال به طول انجامید. پس از اتمام ساخت مسجد، شوریده شیرازی، شاعر مشهور ابیاتی را به مناسبت اتمام آن سروده که به صورت قاب سنگی در سردر مسجد نصب شده‌اند.
 باقدمت‌ترین مسجد شیراز؛ مسجد وکیل
یکی از مشهورترین مساجد در شیراز، مسجد وکیل است که به دستور کریم خان زند در یک مجموعه به همین نام ساخته شد. همان‌طور که می‌دانید، کریم خان یکی از بزرگان شیرازی است که سهم عمده‌ای در توسعه و آبادانی شیراز در گذشته داشته ‌است. مسجد وکیل به وسعت 11هزارمترمربع یکی از مساجد دوایوانی ایران است که دو شبستان شمالی و جنوبی نیز دارد. شبستان جنوبی مسجد وکیل با وجود 48 ستون مارپیج مرمرین یک پارچه، یکی از زیباترین مساجد شیراز است.
 مسجد مشیرالملک
مسجد مشیرالملک از دیگر مسجد شیراز است که در دوره‌ قاجار ساخته شده و دستور ساخت آن هم توسط میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک، حاکم وقت فارس صادر شده ‌است. ساخت این بنا حدود 10 سال به طول انجامید که نتیجه‌ آن مسجدی زیبا با کاشی‌کاری‌های محراب فوق‌العاده به همراه سه شبستان و چند حجره و منبری از سنگ یک پارچه مرمر است.
جالب است بدانید که قدیمی‌ترین ساعت شیراز که ساخت انگلستان بوده اما اعداش تماماً به فارسی نوشته شده‌اند، در مسجد مشیرالملک قرار دارد. این ساعت هر یک ربع به صدا در می‌آمده و هر یک ساعت هم به تعداد ساعت روز زنگ می‌خورده ‌است.
  مسجد عتیق شیراز
مسجد عتیق یکی دیگر از مساجد شیراز است که به عنوان قدیمی‌ترین مسجد شیراز نیز شهرت دارد.
این مسجد تاریخی با قدمت 1200ساله در دوره عمرولیث فرمان‌روای صفاریان روی ویرانه‌های یکی از آتشکده‌های شیراز ساخته شده ‌است.
یکی از ویژگی‌های مهم و متمایز این مسجد معروف شیراز، وجود دارالمصحف است که در سال 752 قمری در وسط حیاط ساخته شد. دارالمصحف به خدای‌خانه نیز شهرت داشته و در آن قاریان، قرآن تلاوت می‌کردند و عده‌ای نیز کاتب قرآن بودند. بسیاری از مردم باور دارند که حضرت حافظ هر شب جمعه برای تلاوت قرآن به مسجد عتیق شیراز می‌آمده است.
 مسجد نو، یا مسجد شهدای شیراز
مسجد نو شیراز، با 20هزار هکتار مساحت بزرگ‌ترین مسجد ایران است. این مسجد که به نام اتابک هم شهرت دارد، پس از مسجد عتیق از لحاظ قدمت در رتبه دوم مساجد کهن شیراز قرار می‌گیرد.
جالب است بدانید که فرزند اتابک سعد بن زنگی سخت بیمار می‌شود و اتابک نذر می‌کند که در صورت بهبود حال فرزندش، مسجدی به همراه بازار و حمام برای استفاده همه مردم بسازد. فرزند اتابک حالش خوب می‌شود و اتابک هم نذر خود را ادا کرده و مسجدی می‌سازد که در بین عموم مردم به نام اتابک شهرت می‌یابد. نو مسجد شیرازی است که در آن از هیچ نوع کاشی‌کاری استفاده نشده و تنها در پیشانی طاق‌های بزرگ کاشی‌کاری‌های معرق به خط ثلث نوشته شده ‌است.