سیدمحی‌الدین حسینی ارسنجانی _ شیرازنوین
در تهیه و تنطیم متن این مقاله، از تراوشات خامه پربار و نغز استاد فرهیخته و نویسنده توانای عشایری، امراله یوسفی دوست و یار دیرین زنده‌یاد بهمن‌بیگی بهره برده‌ام و پیشاپیش از محضر این عزیز گرامی پوزش می‌طلبم. محمد بهمن‌بیگی مرد روزها و سال‌ها و بلکه دهه‌های سخت و دردناک زندگی در عصر و زمانه ما بوده است. او پیوسته در سختی و رنج و در تبعید و سفر‌های بسیار بود. در ایل قشقایی متولد شد. به همراه پدر و مادرش به تهران تبعید شد. در تبعید درس خواند و لیسانس حقوق گرفت. در سال ۱۳۲۳ کتاب عرف و عادت در عشایر را نوشت. در آن کتاب که مورد تأیید بزرگان تعلیم و تربیت بود، درخواست کرد به جای اینکه با اسلحه دنبال عشایر باشید، اجازه بدهید من قلم و مداد و کتاب به جای اسلحه در دستان توانمند بچه‌های ایلات بگذارم. ده سال طول کشید تا موافقت اندکی حاصل  شد. حیف نیست نظام ناموفق آموزش و پرورش معاصر قدر چنین درّ و گوهری را نداند. نظام قدرناشناسی که هرگز در پی تکریم از چهره‌های ماندگار خود برنیامده و قدر مفاخر خود را نمی‌داند.چرا مطلبی و سخنی از او در کتاب‌های درسی ما نیست؟ آیا شیوه‌های تعلیماتی، آموزشی و فرهنگی تربیتی بهمن‌بیگی را مرورکرده‌ایم؟ آیا به سختی‌ها و رنج‌ها و مرارت‌ها و محدودیت‌ها و محرومیت‌هایی که او در انجام رسالت بزرگ خویش متحمل شد واقفیم؟ با تلاش و کوشش بهمن‌بیگی و ایجاد مراکز علمی و آموزشی، از جمله دانشسراهای عشایری در سال ۱۳۳۵ و ۱۳۳۶ آموزگاران سیار در بین عشایر حضور پیدا کردند و دویست قبیله را به جلوداری بهمن‌بیگی باسواد کردند. بهمن‌بیگی بنیان‌گذار آموزش عشایر و مبتکر مدارس سیار در چادر سفید زیبا شد. در نویسندگی هم بی‌نظیر بود. او در اوصاف پدیده‌ها و بیان خاطره‌ها از صادق هدایت و صادق چوبک، آل‌احمد، جمال‌زاده، بزرگ علوی، گلشیری و بزرگان نویسندگی هم‌عصر او و دوستان و رفقایی همچون عباس میلانی و دیگران چیزی کم نداشت.کتاب‌هایش عرف و عادت در عشایر، بخارای من ایل من، به اجاقت قسم، اگر قره‌قاج نبود، طلای شهامت و... شاهکار ادبی اوست.او جزء اندک اندیشمندانی بود که هم تئوریسین و هم عمل‌گرا بود. ۱۲سال تحقیق و بررسی کرد و تئوری خود را به مدت ربع قرن با نظارت خودش و معلمان عاشق خدمت ایلی اجرا کردند. وی معتقد بود تعلیم و تربیت دو بال فرشته هستند که همسان در کنار هم باید رشد و نمو کنند تا انسان‌های خوشبخت تربیت شوند. افسوس که کنگره‌های نکوداشت آن والاتبار عرصه علم و دانایی و دارنده جوایز بسیار پیکار با بی‌سوادی از سازمان علمی فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در سطوح ملی و بین‌المللی در شیراز، پایتخت فرهنگی ایران زمین برگزار نمی‌گردد و فقط همه ساله یاد و نامش را به برگزاری مراسم تکراری و کلیشه‌ای سالروزهایش با مخاطبانی خاص و مدعوینی همیشگی، آن هم از سران و طوایف عشایری فارس بسنده می‌کنند. حال آنکه بهمن‌بیگی قیام کننده علیه جهل و بی‌سوادی نه متعلق به یک ایل و طایفه و قوم و عشیره، بلکه متعلق به یک ملت و یک فرهنگ کهن به نام نامی ایران است.
سخن کوتاه کنم. تولدش در سال ۱۲۹۹ و وفاتش درست در سالروز تکریم هفته بزرگداشت مقام والای معلمان در اردیبهشت۱۳۸۹ در شیراز اتفاق افتاد و در این شهر پرگوهر آرمید. روحش شاد و یاد و نام در گستره زمین و زمان جاودانه باد.