کشورهای توسعه‌یافته با اجرای استراتژی‌های جامع ایمنی، از جمله طراحی ایمن جاده‌ها، نظارت سخت‌گیرانه بر سرعت، استانداردهای پیشرفته خودرو، برنامه‌ریزی مبتنی بر داده و آموزش عمومی، توانسته‌اند میزان تلفات جاده‌ای را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. بررسی این روش‌ها نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با اتخاذ سیاست‌های صحیح، جان هزاران نفر را نجات داد.
کشورهای توسعه‌یافته با اجرای استراتژی‌های جامع و چندبخشی در زمینه ایمنی جاده‌ای، توانسته‌اند تلفات ناشی از تصادفات جاده‌ای را به‌طور چشمگیری کاهش دهند. این استراتژی‌ها شامل بهبود طراحی جاده‌ها، اجرای قوانین سخت‌گیرانه، ارتقای استانداردهای ایمنی خودرو، برنامه‌ریزی مبتنی بر داده‌های دقیق و آموزش عمومی به همراه مشارکت جامعه است. در ادامه به بررسی جزئیات و آمارهای مرتبط با هر یک از این موارد می‌پردازیم:
۱. اتخاذ رویکرد سامانه ایمن (ویژن صفر)
کشورهایی مانند سوئد، هلند و نروژ به عنوان پیشگامان فلسفه «ویژن صفر» شناخته می‌شوند. این رویکرد بر این اصل استوار است که خطای انسانی اجتناب‌ناپذیر است؛ لذا جاده‌ها و خودروها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که اشتباهات منجر به مرگ یا جراحت‌های جدی نشود. به عنوان مثال:
• بازطراحی جاده‌ها: نصب گذرگاه‌های بالارفته، ایجاد دایره‌های ترافیکی، اجرای اقدامات آرامش‌بخش ترافیک مانند باریک‌سازی خطوط و نصب سرعت‌گیرها و ایجاد جزایر عابر پیاده از جمله تدابیری است که باعث کاهش سرعت و در نتیجه کاهش شدت تصادفات می‌شود.
• آمار و دستاوردها: بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، پس از اجرای ویژن صفر در سوئد، تعداد تلفات جاده‌ای این کشور بیش از نیمی کاهش یافته است؛ در برخی سال‌ها از بیش از ۵۴۱ تلفات در سال ۱۹۹۷، به کمتر از ۲۰۰ نفر در سال‌های اخیر رسیده است.
۲. مدیریت و کنترل سرعت به‌طور سخت‌گیرانه
سرعت یکی از عوامل اصلی در شدت تصادفات است. به همین دلیل:
• اجرا و نظارت: بسیاری از مناطق موفق، محدودیت‌های سرعت سخت‌گیرانه‌ای را به‌خصوص در مناطق شهری و نواحی با حضور عابران پیاده و دوچرخه‌سواران اجرا کرده‌اند. همچنین، استفاده از دوربین‌های سرعت خودکار و سیستم‌های میان نقطه‌ای (Average Speed or Point-to-Point) نقش مهمی در کاهش سرعت‌های بالا و در نتیجه کاهش انرژی جنبشی تصادفات داشته است.
نتایج عملی: برخی از شهرهای بزرگ آمریکایی مانند نیویورک و سان‌فرانسیسکو با به‌کارگیری این تدابیر، شاهد کاهش حدود ۳۶درصدی تلفات عابران پیاده در مناطق اولویت‌بندی شده بوده‌اند.
۳. ارتقای استانداردهای ایمنی خودرو
تولیدکنندگان خودرو با به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته، استانداردهای ایمنی را در خودروهای خود ارتقا می‌دهند:
• فناوری‌های نوین: استفاده از مناطق جذب انرژی (Crumple Zones)، طراحی جلوی خودرو به‌گونه‌ای که برای عابران پیاده ایمن باشد و سیستم‌های کمک‌راننده نظیر ترمز اضطراری خودکار از جمله ویژگی‌هایی هستند که به کاهش شدت آسیب‌ها در زمان تصادف کمک می‌کنند.
• آزمون‌های ایمنی: برنامه‌های ارزیابی جدید خودرو (NCAP) اکنون آزمون‌هایی شبیه به مدل‌های اروپایی شامل ارزیابی برخورد با عابران پیاده را نیز در دستور کار دارند تا تولیدکنندگان خودرو را به طراحی خودروهایی ترغیب کنند که در صورت برخورد، آسیب‌های کمتری به دیگران وارد کنند.
۴. برنامه‌ریزی و مدیریت ایمنی جاده‌ای مبتنی‌بر داده
استفاده از داده‌های دقیق تصادفات و تحلیل‌های «شبکه‌های آسیب بالا» (High Injury Networks) امکان شناسایی نقاط خطرناک را فراهم می‌کند:
• تعیین نقاط بحرانی: تحقیقات نشان می‌دهد که تنها ۸ درصد از خیابان‌ها می‌توانند مسئول بیش از ۵۷ درصد از تصادفات کشنده باشند. این تحلیل‌ها به مسئولان کمک می‌کند تا منابع و سرمایه‌گذاری‌های خود را روی مناطقی متمرکز کنند که بیشترین تأثیر را در کاهش تلفات دارند.
• مثال‌های موفق: شهرهایی مانند پورتلند در آمریکا با استفاده از این روش‌ها، به شناسایی دقیق نواحی پربازدید و پرخطر دست یافته و برنامه‌های مداخله‌ای مؤثری اجرا کرده‌اند.
۵. آموزش عمومی و مشارکت جامعه
تغییر نگرش و رفتار رانندگان و کاربران جاده نقش اساسی در موفقیت برنامه‌های ایمنی جاده‌ای دارد:
• کمپین‌های آموزشی: اجرای کارزارهای آگاهی‌رسانی همراه با آموزش‌های هدفمند به رانندگان، عابران پیاده و دوچرخه‌سواران، باعث افزایش فرهنگ ایمنی در جامعه می‌شود.
• مشارکت مردم: مشارکت فعال جامعه در طرح‌های نظارتی و بازخورد، به مسئولان کمک می‌کند تا نیازهای واقعی کاربران جاده‌ها را درک کرده و طرح‌های بهبود را متناسب با آن اجرا نمایند.
ترکیب این استراتژی‌ها -که اغلب تحت عنوان ویژن صفر یا رویکرد ایمنی پایدار اجرا می‌شوند- باعث ایجاد سامانه حمل‌ونقل «بخشنده» می‌شود. در چنین سامانه‌ای حتی در صورت وقوع تصادف، احتمال مرگ یا جراحت‌های شدید به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. به عنوان نمونه، سوئد از زمان اجرای ویژن صفر شاهد کاهش بیش از نیمی در تلفات جاده‌ای بوده و هلند نیز با اتخاذ رویکرد مشابه، نتایج قابل‌توجهی را کسب کرده است.
این دستاوردها نشان می‌دهد که با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ایمنی، استفاده از فناوری‌های نظارتی و ارتقای استانداردهای ایمنی، می‌توان محیط جاده‌ای را به سمت کاهش تصادفات و حفظ جان انسان‌ها تغییر داد؛ تحولی که نه‌تنها جان هزاران نفر را نجات می‌دهد، بلکه به ایجاد شهری با کیفیت زندگی بالاتر و جامعه‌ای سالم‌تر منجر می‌شود. در راستای کاهش تلفات جاده‌ای، پویش ملی «نه به تصادف» از اول اسفندماه آغاز شده و تا ۲۰ فروردین ۱۴۰۴ ادامه خواهد داشت. این پویش با هدف افزایش آگاهی عمومی، ارتقای فرهنگ رانندگی ایمن و تأکید بر مسئولیت مشترک تمامی کاربران جاده، در سراسر کشور اجرا می‌شود. نماینده سازمان جهانی بهداشت در ایران نیز حمایت خود را از این پویش اعلام کرده و بر لزوم رعایت مقررات ایمنی جاده‌ای تأکید نموده است. با مشارکت فعال مردم و نهادهای مسئول، امید است که این اقدامات به کاهش تصادفات و حفظ جان هم‌وطنان منجر شود.