چهارشنبه‌سوری یکی از سنت‌های دیرینه و جشن‌های اصیل ایرانیان با رسوم کهن و اصیل است که در دهه‌های اخیر برخی تغییرات در نحوه برگزاری این جشن موجب آسیب‌رسانی به هم‌وطنان شده و پیامدهای ناگواری در پی داشته است، از سوی دیگر گرد فراموشی بر آئین‌های کهن این جشن باستانی نشسته و جای خود را به ترقه و بمب‌های آتش‌زا داده است. به گزارش ایرنا، جشن‌های ایرانیان به مناسبت‌های مختلف با محوریت شادی و خوشحالی عموم مردم و چهارشنبه‌سوری دروازه‌ای برای ورود به نوروز بوده است اما در سال‌های اخیر یک ناهنجاری وارد این آیین شده است. برخی از افراد ناآگاه با اقدامات نابه‌جا و خطرآفرین این رسم تاریخی و شادی‌آفرین را به یک خاطره تلخ و خطرناک تبدیل می‌کنند. آتش، نماد زدودن پلیدی‌ها، زشتی‌ها، ناپاکی‌ها و گرمی بخش زندگی، در نزد ایرانیان باستان از احترام خاصی برخوردار بوده است و بر همین اساس جشن آتش در پایان سال برای شکرگزاری و برای به پیشواز رفتن بهار برگزار می‌شد.
چهارشنبه‌سوری، فرهنگ ناب ایرانی که به آتش کشیده شد
ایران‌شناسان و کارشناسان معتقدند چهارشنبه‌سوری در آیین فروردیگان ایران باستان ریشه دارد و از ابتدا جشنی مردمی بوده و نه دیوانی، از این رو در منابع کهن کم‌تر از آن سخن به میان آمده است. سور در فارسی به معنای جشن به کار رفته است، معنای دیگر این واژه، سرخ است؛ چنان‌که هنوز هم در برخی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی؛ مانند کردی، بختیاری، سنگسری، گزی و...، سور را به جای سرخ به کار می‌برند. همچنین در فارسی، به گل سرخ، گل سوری نیز گفته شده است. حتی در برخی مناطق مرکزی ایران، به جشن چهارشنبه‌سوری، جشن چهارشنبه سرخی می‌گویند. کهن‌ترین اشاره تاریخی به شب سوری را در تاریخ بخارا، تألیف ابوبکربن جعفر نرشخی می‌بینیم در سده چهارم هجری، اگرچه اشاره‌ای به روز چهارشنبه نمی‌کند، شب سوری را «عادت قدیم» می‌نامد و آن را این‌گونه توصیف می‌کند: و چون امیر منصور بن نوح به مُلک بنشست، اندر ماه شوال سال ۳۵۰، به جوی مولیان فرمود تا آن سرای را دیگر بار عمارت کردند و هرچه هلاک و ضایع شده بود، بهتر از آن به حاصل کردند. آنگاه، امیر به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که چون «شب سوری» چنان‌که عادت قدیم است، آتشی عظیم افروختند. متأسفانه سال‌هاست که دیگر چهارشنبه‌سوری بهانه‌ای برای شاد شدن، دور هم جمع شدن و انجام آیین‌های کهن نیست، بلکه اتفاقات تلخ حادث شده در این جشن به یک تراژدی غمناک در نزدیکی آغاز سال جدید تبدیل شده است. از روزی که پای ترقه و وسایل آتش‌زا و محترقه به مراسم چهارشنبه‌سوری باز شد این سنت زیبا و قدیمی به تهدیدی برای جامعه و خانواده‌ها تبدیل شد و با نزدیک شدن به روزهای پایانی و چهارشنبه اخر سال ترس و وحشتی عظیم خانواده‌ها را در برمی‌گیرد.
گرد فراموشی بر آئین‌های کهن چهارشنبه‌سوری در شیراز
چهارشنبه‌سوری رسمی است که در سراسر ایران برگزار می‌شود؛ اما در شیراز با آدابی ویژه همراه است. آماده شدن برای چهارشنبه‌سوری از چند روز پیش از آن با جمع‌کردن تخته و چوب‌های کهنه آغاز می‌شود؛ سپس این تخته‌ها را در وسط هر کوچه و محله روی هم می‌ریزند و آتشی درست می‌کنند و یک‌به‌یک از روی آتش می‌پرند و می‌گویند: زردی من از تو، سرخی تو از من. زیارت حضرت شاهچراغ(ع)، قاشق‌زنی برای گرفتن عیدی‌های‌های کودکانه همچون شیرینی و شکلات و تفأل به دیوان حافظ از دیگر مراسم این شب به‌شمار می‌رود. در شیراز تاسال‌هایی نه چندان دور، مردم به برگزاری آیین‌های خاص چهارشنبه‌سوری مقید بودند و هنوز در بین برخی خانواده‌ها این سنن رعایت می‌شود. در بین خانواده‌ها مرسوم است اگر شخصی در طول سال به کرات مریض می‌شود، یک روز قبل از چهارشنبه‌سوری، اهالی خانه به‌طور ناشناس به در خانه‌های همسایه می‌روند و مواد آش چهارشنبه‌سوری را اصطلاحاً «گدایی» می‌کنند. زن‌ها درخانه شخص بیمار با آردگندم خمیر درست می‌کنند و رشته آش را می‌برند و دو مجسمه خمیری به‌نام «ابو درده» می‌سازند و خشک می‌کنند. عصر چهارشنبه‌سوری در خانه فرد بیمار دیک آش «ابو درده»برپامی شود و مجسمه‌های خمیری را در دیک آش می‌اندازند، خویشاوندان و همسایه‌ها دور دیک آش جمع می‌شوند و برای سلامتی فرد بیمار و خانواده دعا می‌کنند. سپس دو مجسمه «ابو درده» را از آش خارج می‌کنند و به‌دست آب روان می‌سپارند و آش را در بین همسایه‌ها و خویشاوندان پخش می‌کنند. همچنین چندروز قبل از چهارشنبه‌سوری، اگر خانواده‌ای عزادار و سیاه‌پوش باشد، چند نفراز بزرگان فامیل جمع می‌شوند و با بردن هدایایی به آن خانه، لباس سیاه افراد خانه را درمی آورند و لباس نو می‌پوشانند و کوچک‌ترهای خانه را به مراسم چهارشنبه‌سوری در خانه یکی از افراد فامیل دعوت می‌کنند.» کوزه شکنان «یکی دیگر از مراسم شب چهارشنبه‌سوری است که به‌دست فراموشی سپرده شده است. درگذشته مردم در روزهای آخر سال به خانه تکانی و غبارروبی می‌پرداختند و وسایل کهنه و فرسوده را از خانه دور می‌کردند و کوزه‌های شکسته را جمع می‌کردند و در شب چهارشنبه‌سوری به نشانه دور کردن کهنگی و ناپاکی ازپشت‌بام خانه رها می‌کردند و می‌شکستند. آبتنی در چشمه آب سعدی برای رفع هم‌وغم و مشکلات یکی دیگر از مراسم عصر چهارشنبه‌سوری است که مردم شیراز به آن اعتقاد دارند، و درحال‌حاضر این آب به حمامی در منطقه سعدیه هدایت شده و مردم به آنجا مراجعه می‌کنند و از جام‌هایی که منقش به آیه‌های قرآن و نام ائمه است آب بر سر و روی خود می‌ریزند. فال‌گوش ایستادن درشب چهارشنبه‌سوری در گذرها و طاقی‌های کوچه‌ها یکی دیگر از مراسم این شب پایانی سال است که عموماً دختران دم‌بخت و پسران و یا افرادی که مشکلی دارند در گوشه‌ای دور از چشم پنهان می‌شدند و صحبت‌های اولین رهگذرانی را که از آن قسمت گذر می‌کردند را به فال نیک می‌گرفتند.
ضیافت در گرداگرد بزرگان
در شب چهارشنبه‌سوری افراد خانواده در خانه بزرگ‌ترهای فامیل جمع می‌شوند و در حیاط خانه آتشی برپا می‌کنند و با پریدن از روی آتش، بیماری و گرفتاری و ناراحتی‌های خود را به آتش می‌سپارند و نشاط، شادمانی و سرزندگی را ازآتش می‌گیرند. پس‌از آن مقداری از شیرینی‌هایی را که بانوی خانه برای عید نوروز درست کرده و آجیل مخصوص شب چهارشنبه‌سوری را برای پذیرایی به‌میان می‌آورند. در پایان مراسم شب چهارشنبه‌سوری جوان‌های خانه باپوشیدن چادر و پوشاندن روی خود برای قاشق‌زنی به در خانه‌های همسایه می‌روند و همسایه‌ها در ظرف آن‌ها پول، شیرینی و آجیل می‌گذارند. اما در سال‌های اخیر از جشن چهارشنبه آخر سال تنها آتش‌بازی آن‌هم نه به معنای واقعی بلکه فقط ترقه‌بازی و انفجارهای مهیب که نظم جامعه را برهم می‌زند برجای مانده است. در شب چهارشنبه‌سوری اگر از این جوانان و نوجوانان که پرشوروحال سؤال شود که منظور از این آیین و برگزاری مراسم چیست، اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند و شاید فقط گروه اندکی از مراسم این سنت دیرینه با اطلاع باشند.
انحراف بلای جان جشن چهارشنبه‌سوری
اما برپایی جشن کهن چهارشنبه‌سوری در ایران در یکی ۲ دهه اخیر مسیر خود را تغییر داده و از یک جشن و رسوم زیبا به پرتاب انواع بمب‌های آتش‌زا و مواد محترقه تبدیل شده که بی‌شک این رویکرد برای هیچ فردی خوشایند نیست. متأسفانه در سال‌های اخیر این مراسم زیبا کم‌تر انجام می‌شود و جای آن‌ها را توپ و ترقه و آتش‌بازی گرفته است و با کمال تأسف اخیراً این جشن زیبا به سمت خشونت کشیده شده و از اصالت خود فاصله گرفته است. فرمانده انتظامی مرودشت گفت: هم‌زمان با اجرای طرح ارتقای امنیت اجتماعی و تشدید مبارزه با تهیه و توزیع کنندگان مواد محترقه با هدف پیشگیری از بروز حوادث ناگوار، مأموران پلیس نظارت بر اماکن عمومی گزارش‌هایی مبنی بر نگهداری و فروش مواد محترقه از چند واحد صنفی در این شهر دریافت کردند. سرهنگ علی‌رضا نوشاد افزود: مأموران پس‌از هماهنگی با مرجع قضایی، در بازرسی از چند واحد صنفی بیش از ۶هزار عدد انواع مواد محترقه پر خطر کشف و دراین‌خصوص ۱۰ متهم را دستگیر کردند. فرمانده انتظامی شهرستان مرودشت با درخواست از خانواده‌ها گفت: برای پیشگیری از حوادث تلخ چهارشنبه آخر سال، نظارت بر رفتار فرزندان خود را جدی بگیرید. همچنین فرمانده انتظامی شهرستان زرقان افزود: در پی کسب خبری مبنی بر فعالیت مجرمانه فردی سودجو در زمینه تهیه و فروش مواد محترقه غیرمجاز در این شهرستان، بررسی موضوع در دستور کار مأموران انتظامی این فرماندهی قرار گرفت. سرهنگ امیراحسان حجتی افزود: مأموران با اقدامات پلیسی متهم را شناسایی و دستگیر و در بازرسی از منزل وی هشت‌هزارو۵۶۰ عدد انواع مواد محترقه غیرمجاز و پر خطر کشف کردند. فرمانده انتظامی زرقان با بیان اینکه متهم به مرجع قضایی تحویل داده شد با درخواست از شهروندان، گفت: درصورت اطلاع از هرگونه فعالیت غیرقانونی در زمینه تهیه، نگهداری و توزیع مواد محترقه، مراتب را از طریق تماس با مرکز فوریت‌های پلیسی ۱۱۰ اطلاع دهند. رئیس اورژانس فارس از تمهیدات گسترده اورژانس استان به‌منظور تأمین ایمنی و پوشش امدادی در شب چهارشنبه‌سوری خبر داد. مسعود عابد گفت: در راستای حفظ سلامت شهروندان در شب چهارشنبه‌سوری، سازمان اورژانس فارس تمهیداتی را در دستور کار قرار داده است. این تمهیدات شامل افزایش آمادگی و ظرفیت نیروهای عملیاتی به‌منظور پاسخ‌گویی سریع و مؤثر به حوادث احتمالی می‌باشد. بر این اساس، نیروهای عملیاتی اورژانس از ساعت ۱۸ عصر روز سه‌شنبه بیست‌وهشتم اسفندماه تا ۲ بامداد روز بعد درحالت آماده‌باش کامل خواهند بود. این افزایش آمادگی به معنای حضور فعال‌تر و گسترده‌تر نیروها در سطح شهر و استقرار آمبولانس‌ها و تیم‌های امدادی در نقاط مختلف می‌باشد. عابد افزود: همچنین در این راستا، جلسات متعددی در سطوح مختلف برگزار شده است. این جلسات شامل جلسات برون سازمانی با سایر نهادهای مرتبط و همچنین جلسات درون سازمانی با پرسنل اورژانس بوده است تا هماهنگی‌های لازم جهت ارائه خدمات اورژانس پیش بیمارستانی به بهترین نحو ممکن انجام شود.
آماده باش دستگاه‌های خدمات‌رسان
هدف از این جلسات، بررسی و بهبود فرایندهای عملیاتی و اطمینان از آمادگی کامل تیم‌های اورژانس برای مواجهه با هرگونه شرایط اضطراری در شب چهارشنبه‌سوری می‌باشد. وی بیان کرد: به‌منظور پاسخ‌گویی به حجم بالای تماس‌های تلفنی در این شب، ظرفیت کارشناسان تریاژ تلفنی مرکز ارتباطات (دیسپچ) افزایش یافته است. این کارشناسان با بررسی دقیق تماس‌ها، اولویت‌بندی موارد اورژانسی و هدایت آمبولانس‌ها به محل حادثه، نقش مهمی در مدیریت بحران ایفا می‌کنند. واحد فناوری اطلاعات نیز با تمام ظرفیت درحالت آماده‌باش قرار دارد تا از عملکرد صحیح و بدون وقفه سیستم‌های ارتباطی و اطلاعاتی اورژانس اطمینان حاصل شود. همچنین در کنار استفاده از ظرفیت‌های داخلی، اورژانس فارس از ظرفیت آمبولانس‌های بخش خصوصی نیز بهره می‌برد. این امر از طریق واحد بهبود کیفیت و نظارت بر آمبولانس‌ها صورت می‌گیرد که بر عملکرد آمبولانس‌های خصوصی نظارت دقیق داشته و از آمادگی آن‌ها برای ارائه خدمات امدادی اطمینان حاصل می‌کند. علاوه‌بر این، اورژانس فارس با ارگان‌های همکار در امدادرسانی هماهنگی کامل دارد تا درصورت نیاز، از ظرفیت‌های آن‌ها در زمینه امداد و نجات استفاده شود. رئیس اورژانس فارس تأکید کرد: به‌منظور دسترسی سریع‌تر به مصدومین، آمبولانس‌ها و تیم‌های امدادی در نقاط حادثه‌خیز شهر مستقر خواهند شد. این استقرار به‌گونه‌ای خواهد بود که امکان دسترسی سریع به نقاط مختلف شهر فراهم شود. مرکز هدایت عملیات بحران اورژانس (eoc) نیز با ارگان‌های امداد‌رسان و انتظامی هماهنگی کامل دارد تا درصورت وقوع حوادث بزرگ، عملیات امداد و نجات به‌صورت هماهنگ و مؤثر انجام شود. مرکز هدایت عملیات بحران اورژانس (eoc) با مرکز پایش مراقبت‌های بیمارستانی دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز (mcmc) نیز در ارتباط مستمر خواهد بود تا از آمادگی کامل مراکز درمانی برای پذیرش مصدومین اطمینان حاصل شود. این هماهنگی به‌منظور مدیریت صحیح ظرفیت بیمارستان‌ها و ارائه خدمات درمانی به موقع به مصدومین صورت می‌گیرد.
در نهایت، به‌منظور آگاهی رسانی به عموم مردم درخصوص خطرات احتمالی چهارشنبه‌سوری و اقدامات پیشگیرانه و بروشورهای آموزشی توسط اورژانس فارس تهیه و توزیع شده است. این بروشورها شامل اطلاعاتی درخصوص نحوه استفاده ایمن از مواد آتش‌زا، اقدامات لازم درصورت بروز حادثه و شماره تماس‌های ضروری می‌باشد.