ارزش
چه افزوده‌ای؟!

مالیات بر ارزش افزوده جزو قواعد مالیاتی معمول بسیاری از کشورهاست. اگر بخواهیم به زبان ساده بیان کنیم، به این معنی است که به هر کالای خریداری‌شده یا خدمتی که دریافت می‌شود، مقداری از پول به عنوان مالیات اضافه می‌شود. این قانون طبق ضوابط مشخصی در بیشتر کشورها اجرا می‌شود تا دولت‌ها از آن برای تأمین هزینه‌های عمومی استفاده کنند.
اما همه‌چیز به این سادگی‌ها هم نیست. اگرچه ارزش افزوده در ظاهر منطقی به نظر می‌رسد و در دل خودش هدف‌های اقتصادی دارد، اما خیلی از ما می‌دانیم که در عمل، این مالیات اغلب «هیچ ارزش افزوده‌ای» به زندگی‌مان اضافه نمی‌کند؛ بلکه این هزینه‌ها تنها به یک بار مالی اضافی برای مردم تبدیل می‌شوند. خیلی وقت‌ها، این مالیات حتی از مواردی گرفته می‌شود که هیچ نوع ارزشی به کالا یا خدمت ارائه‌شده اضافه نمی‌کند.
شاید شما هم تجربه کرده باشید: خرید یک بسته‌ کوچک، یا گرفتن یک خدمت ساده؛ اما در نهایت وقتی فاکتور را می‌بینید، مبلغی تحت عنوان «مالیات بر ارزش افزوده» اضافه شده که گاهی حتی نسبت به قیمت واقعی کالا یا خدمت، به نظر می‌رسد بیش از حد است. آیا واقعاً در این خرید و فروش، ارزش جدیدی اضافه شده که شایسته‌ این مقدار مالیات باشد؟ شاید نه.
واقعیت این است که در برخی موارد، سیستم مالیات بر ارزش افزوده به جای اینکه کارکرد واقعی خود را در حمایت از توسعه و رفاه عمومی ایفا کند، تبدیل به یک بار اضافی برای مردم شده است. این ناعادلانه است که ما پول بیشتری برای همان محصول یا خدمت پرداخت کنیم، بدون اینکه تغییر محسوس یا ارزشی در کیفیت آن ایجاد شود.
بی‌تردید، این سیستم در جایی که به‌درستی و به‌طور شفاف پیاده‌سازی شود، می‌تواند ابزاری مؤثر باشد؛ اما باید پرسید که آیا حاکمیت و نظارت‌ها به اندازه کافی دقیق و کارآمد است تا این مالیات به درستی از مصرف‌کننده گرفته شود؟ و آیا واقعاً همه این پول‌ها به نفع عموم جامعه و نه صرفاً تأمین درآمدهای دولتی یا سودآوری‌های غیرمنصفانه است؟
این پرسش‌ها زمانی جدی‌تر می‌شود که به یاد می‌آوریم بسیاری از ما با پرداخت‌های اضافی مواجهیم که نه‌تنها اثری در بهبود کیفیت خدمات یا محصولات ندارد، بلکه فقط به جیب‌ها و حساب‌های بانکی بدون نظارت سرازیر می‌شود.
این موضوع به خصوص از بُعد انسانی و شرعی هم جای بحث بسیار دارد. وقتی پولی از مردم گرفته می‌شود که در قبال آن هیچ نوع ارزشی به خدمت یا کالا اضافه نشده، این اقدام نه‌تنها روی زندگی اقتصادی مردم فشار وارد می‌کند، بلکه از نظر شرعی نیز پرسش‌برانگیز است. در اسلام، عدالت و منصف بودن در همه تعاملات اقتصادی ضروری است. در واقع، وقتی مالیاتی دریافت می‌شود، باید مطمئن شویم که این مالیات واقعاً به نفع مردم و به‌منظور تأمین رفاه عمومی است؛ نه اینکه تنها به‌عنوان یک فشار مالی اضافی بر دوش افراد باشد.
قانون «ارزش افزوده» شاید در وهله اول به نظر قانونی منطقی بیاید، اما واقعیت این است که در بسیاری از موارد، آن «ارزش» که باید افزوده شود، در عمل به نظر نمی‌رسد. بنابراین باید به‌دنبال راهکارهایی باشیم تا این سیستم به‌شکلی منصفانه‌تر و عادلانه‌تر اجرا شود.