میثم محجوبی- شیرازنوین
meisammahjoobi@gmail.com
بازار وکیل، با قدمتی بیش از ۲۵۰ سال، نه تنها در دل شیراز به‌عنوان یک اثر تاریخی و فرهنگی شناخته می‌شود، بلکه در مسیر حفظ و معرفی صنایع دستی اصیل، به‌عنوان یکی از ارکان اقتصادی و گردشگری شهر، به حیات خود ادامه می‌دهد. اما در دنیای امروز، چالش‌های بسیاری برای حفظ هویت تاریخی این بازار در برابر تغییرات و مدرن‌سازی‌ها وجود دارد.
شیراز، شهر تاریخ و فرهنگ، یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار تاریخی خود را در دل بافت قدیمی خود دارد؛ بازار وکیل. این بازار با ۲۵۰ سال قدمت، نه‌تنها یکی از بهترین نمونه‌های معماری اسلامی ایرانی است، بلکه همچنان به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری اصلی ایران، با پیوند عمیق به تاریخ، فرهنگ و صنایع دستی، در زندگی اقتصادی و اجتماعی شیراز نقش ایفا می‌کند. اما سؤالی که این روزها مطرح می‌شود، این است که چطور می‌توان در عصر مدرنیته، این میراث بی‌نظیر را حفظ کرده و درعین‌حال با نیازهای جدید زمانه همگام کرد؟ بازار وکیل، شاهکاری از دوران زندیه، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی ایران شناخته می‌شود. ساخته‌شده توسط کریم‌خان زند، این بازار با معماری بی‌نظیر خود همچنان در دل شیراز پابرجا است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این بازار، علاوه بر زیبایی معماری آن، قابلیت‌های اقتصادی و فرهنگی آن است که در قرن‌های گذشته، این بازار را به یکی از ارکان اصلی تجاری شیراز تبدیل کرده است. حالا این بازار، همچنان در قلب گردشگری و اقتصاد شیراز به‌عنوان یکی از آثار تاریخی برجسته، نقش‌آفرینی می‌کند، اما در مقابل چالش‌های روز، مسئولان و فعالان فرهنگی تلاش می‌کنند تا هویت تاریخی آن را حفظ کنند.
بازار وکیل یکی از بزرگ‌ترین و شگفت‌انگیزترین بازارهای ایران است. این بازار که با هدف تأمین نیازهای تجاری و اقتصادی مردم و درعین‌حال ترویج فرهنگ ایرانی در دوره زندیه ساخته شده، همچنان به‌عنوان یک مرکز اقتصادی و فرهنگی مهم در شیراز باقی‌مانده است. در این بازار می‌توان صنایع دستی شگفت‌انگیزی همچون قالی‌های نفیس، مسگری، چرم‌سازی و انواع محصولات هنری را یافت که همگی با دست هنرمندان ماهر شیرازی ساخته می‌شوند. در واقع، این بازار نه تنها محلی برای خرید و فروش است، بلکه گنجینه‌ای از هنرهای سنتی ایران به شمار می‌رود.
 یادگار ارتباط مردم و تاریخ
مجتبی دورودی, پژوهشگر و متخصص در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران، در سخنانی درباره جایگاه بازار وکیل گفت: بازار وکیل یکی از معدود بازارهایی است که در طول تاریخ نه‌تنها متعلق به سلطنت و دربار نبوده، بلکه همواره در خدمت مردم و تجارت روزمره آن‌ها قرار داشته است. این ویژگی به‌طور خاص آن را از بسیاری از دیگر بازارهای تاریخی متمایز می‌کند. بازار وکیل نه‌تنها یک فضای تجاری است، بلکه یک پل ارتباطی میان تاریخ و زندگی مردم بوده است و این ویژگی باعث شده که هر بخش از این بازار یک داستان خاص از تاریخ ایران را روایت کند.
دورودی همچنین افزود: از دیگر نکات جالب توجه در بازار وکیل، نگهداری و حفاظت از بسیاری از صنایع دستی سنتی ایران است که در دنیای مدرن امروز کم‌تر در چنین مقیاس وسیعی یافت می‌شود. قالیبافی، مسگری، چرم‌سازی و هنرهای دستی دیگر در این بازار به‌طور مداوم رواج دارد.
 حفظ هویت تاریخی و مدرن‌سازی بازار
سرپرست معاونت هماهنگی امور گردشگری استانداری فارس، در مصاحبه‌ای با تأکید بر اهمیت حفظ هویت تاریخی این بازار گفته است: تلاش‌های زیادی برای حفظ اصالت بازار وکیل انجام شده است. یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که ما با آن مواجه هستیم، جلوگیری از تبدیل این بازار به یک مرکز خرید مدرن است. بازار وکیل باید همچنان با همان هویت تاریخی خود باقی بماند و درعین‌حال، امکانات گردشگری مناسبی برای بازدیدکنندگان فراهم شود. به همین دلیل، تمام تغییرات و بهسازی‌ها باید به‌گونه‌ای صورت گیرد که هیچ‌گونه تغییری در ساختار و ظاهر تاریخی این بازار ایجاد نشود.
مهدی پارسایی, همچنین درباره اهمیت این بازار در حفظ صنایع دستی شیراز گفت: صنایع دستی شیراز، مانند قالی، مس و چرم، نقش حیاتی در حفظ فرهنگ و اقتصاد محلی دارند. با توجه به اینکه این صنایع به‌صورت مستقیم در بازار وکیل در دسترس بازدیدکنندگان قرار دارد، باید تلاش کنیم تا این هنرها همچنان به‌عنوان یک بخش مهم از میراث‌فرهنگی ایران شناخته و معرفی شوند.
چالش‌های مدرنیته و راه‌حل‌های موجود
در حالی که بازار وکیل همچنان به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین نمادهای شیراز در عرصه گردشگری و صنایع دستی شناخته می‌شود، معضلاتی همچون تردد زیاد گردشگران، گسترش فضاهای تجاری و فشارهای مربوط به نیازهای مدرن در حال بروز است. این چالش‌ها، به‌ویژه در شرایطی که شیراز به‌عنوان یک شهر توریستی مطرح است، نیاز به تدابیر جدید و نوآورانه را برای حفظ هویت بازار ضروری می‌سازد. پارسایی بر لزوم طراحی دقیق برای حفظ اصالت بازار تأکید داشته و می‌گوید: هرگونه توسعه باید با دقت تمام صورت گیرد تا این بازار همچنان به‌عنوان یک کانون فرهنگی و تاریخی زنده بماند. همچنین، ایجاد فضاهای جدید برای فروش صنایع دستی و توسعه خدمات گردشگری باید با حفظ هویت سنتی این بازار همراه باشد.
 مسیر روشن برای آینده بازار
 بازار وکیل شیراز، میراثی است که نه تنها در گذر زمان به‌عنوان یک فضای تجاری و تاریخی شناخته می‌شود، بلکه به‌عنوان نمادی از فرهنگ و صنایع دستی ایران شناخته می‌شود. این بازار همچنان با چالش‌های زیادی مواجه است، اما آنچه که باعث می‌شود این میراث تاریخی پابرجا بماند، توجه مسئولان فرهنگی به حفظ هویت آن و همچنین همکاری فعال بازاریان است. با ادامه این تلاش‌ها و با در نظر گرفتن نیازهای گردشگری و اقتصادی روز، می‌توان امید داشت که بازار وکیل همچنان در مسیر حفظ هویت تاریخی و فرهنگی خود به‌عنوان یکی از گنجینه‌های بی‌نظیر ایران باقی بماند.