میثم محجوبی- گروه گزارش
meisammahjoobi@gmail.com
استان فارس در یکی از بحرانی‌ترین مقاطع تاریخ خود از نظر منابع آبی قرار دارد. کاهش بارش‌ها، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و تغییرات اقلیمی، همگی دست به دست هم داده‌اند تا این استان با تهدیدات جدی از جمله فرونشست زمین، شوری آب و کمبود منابع آبی مواجه شود. در این گزارش، بررسی می‌کنیم که بحران آب چگونه بر زندگی مردم و اقتصاد استان تأثیر گذاشته و چه تدابیری برای مقابله با این چالش‌ها در حال اجراست.
در استان ما، وضعیت منابع آب زیرزمینی به‌شدت بحرانی است و کاهش مداوم آب‌های تجدیدناپذیر، مشکلاتی همچون فرونشست زمین، تغییر اقلیم و شوری آب را به همراه داشته است. این استان به‌ویژه با توجه به بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، به یکی از کانون‌های بحران آب تبدیل شده است. بر اساس گزارش‌های شرکت آب و فاضلاب استان، این بحران نه‌تنها ناشی از کمبود بارش‌ها، بلکه به دلیل استفاده گسترده از منابع آبی بدون توجه به توان تجدید آن‌هاست.
 وابستگی شدید به منابع آب زیرزمینی
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان فارس با اشاره به اینکه ۸۲ درصد منابع آب این استان از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود، بیان کرد که این مقدار برای استان‌هایی همچون فارس که به شدت به آب‌های زیرزمینی وابسته هستند، وارد بحران جدی شده است. به گفته او، سالانه حدود ۷میلیارد مترمکعب آب از منابع زیرزمینی برداشت می‌شود که از این میزان، ۵۸۰میلیون مترمکعب آن تنها برای تأمین آب شرب مصرف می‌شود.
علی شبانی تأکید کرد که به دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، تأمین آب برای مناطق مختلف استان با مشکلات جدی مواجه شده است. برای مثال، آب‌رسانی به شهر شیراز از فاصله ۱۲۷کیلومتری و به مناطق جنوبی استان از فاصله ۲۵۰کیلومتری انجام می‌شود.
یکی از نتایج بحرانی بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، ایجاد شوری آب است. محمدعلی قلندری، قائم‌مقام مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب فارس، بیان کرد که در برخی مناطق جنوبی استان، آب به شوری گراییده است. علاوه بر این، تغییر اقلیم و افزایش دما باعث افزایش مصرف آب شده و در برخی نقاط استان، فرونشست زمین به‌ویژه در شهرستان‌هایی مانند مرودشت و بیضا مشاهده شده است.
این مشکلات علاوه بر ایجاد تهدیدات زیست‌محیطی، به جابه‌جایی روستائیان در مناطقی همچون استهبان منجر شده است. در واکنش به این وضعیت، قلندری از تغییر رویکرد آب و فاضلاب استان به «مدیریت خشک‌سالی» خبر داد و از مردم خواست که در مدیریت مصرف آب همکاری کنند.
در راستای مقابله با بحران، شرکت آب و فاضلاب استان فارس برنامه‌های متعددی را اجرا کرده است. شبانی در این‌باره گفت که استفاده از آب‌‌شیرین‌کن‌های محلی و آب‌رسانی از دریا به مناطقی که دسترسی به آب شرب ندارند، از جمله تدابیر بلندمدت است. وی همچنین از استفاده از پساب صنایع و بهره‌برداری از آن برای مصارف غیرشرب در برنامه‌های خود خبر داد و افزود که در این زمینه، قراردادی با کارخانه فولاد اقلید به زودی امضا خواهد شد.
علاوه بر این، شبانی به اجرای پروژه‌های آب‌رسانی در مناطق مختلف استان از جمله فسا، داراب و نی‌ریز اشاره کرد که برای تأمین نیازهای آبی این مناطق، بیش از ۲هزار و ۵۰۰میلیارد تومان سرمایه‌گذاری شده است.
 چالش‌های چاه‌های غیرمجاز و وضعیت سدها
یکی دیگر از چالش‌های بزرگ استان فارس، تعداد زیاد چاه‌های غیرمجاز است. سیاوش بدری مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای فارس، به آمار ۱۲هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان اشاره کرد و از تلاش‌های جدی وزارت نیرو برای پر و مسلوب‌المنفعه کردن این چاه‌ها خبر داد. وی همچنین به کاهش ۵۰درصدی چاه‌های غیرمجاز به دلیل خشک‌سالی و برداشت بی‌رویه اشاره و تأکید کرد که در سال جاری ۲۵۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان مسلوب‌المنفعه شده است.
بدری به لزوم رعایت اصول علمی در بهره‌برداری از منابع آب اشاره کرد و گفت که در صورتی که تعادل بین تغذیه و تخلیه آبخوان‌ها برقرار نشود، مشکلاتی همچون فرونشست زمین و کاهش منابع آبی شدت خواهد یافت. او همچنین از برنامه‌های وزارت نیرو برای افزایش بهره‌برداری از آب‌های سطحی در سال‌های آینده خبر داد و افزود که در افق ۱۴۲۵، ۵۵ درصد مصرف آب شرب استان باید از منابع سطحی تأمین شود. در کنار مشکلات مربوط به آب‌های زیرزمینی، بحران کمبود منابع آبی در سطح استان به شدت بر ذخایر سدها تأثیر گذاشته است. طبق گزارش‌ها، حجم آب موجود در سدهای استان تنها ۴۱ درصد از ظرفیت کل این سدها را پر کرده است. این وضعیت در حالی است که برخی سدها مانند سد درودزن و سد سلمان فارسی نشان‌دهنده کمبود جدی آب در این منابع هستند. این بحران در سال‌های گذشته شدت بیشتری به خود گرفته و باعث ایجاد مشکلات فراوان در تأمین آب شرب و کشاورزی شده است.
سید قاسم حسینی مدیرکل هواشناسی استان، درباره وضعیت بارش‌ها نیز هشدار داد. او گفت که میزان بارندگی‌ها در استان کاهش چشمگیری داشته و این روند در برخی مناطق به ۸۸ درصد کمتر از میانگین بلندمدت رسیده است. این وضعیت به‌شدت بر کشاورزی و تأمین آب شرب تأثیر گذاشته است و در سال‌های آینده با افزایش فشار بر منابع آبی، مشکلات بیشتری ایجاد خواهد کرد.
برای مقابله با بحران آب، مسئولان استان فارس بر اجرای چندین پروژه بزرگ تأکید دارند. یکی از این پروژه‌ها، انتقال آب از دریا به استان است. وزیر نیرو اعلام کرده است که پروژه‌های شیرین‌سازی آب دریا برای تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت در حال انجام است. طبق برنامه‌ریزی‌ها، استان فارس قرار است ۴۰۰میلیون مترمکعب آب از این پروژه‌ها بهره‌برداری کند. استاندار فارس نیز در این زمینه گفت که پروژه‌های آب‌رسانی به مناطق مختلف استان، به ویژه در مناطق خشک و کم‌آب، از اولویت‌های کاری دولت هستند. وی همچنین به احداث سدهای جدید از جمله سد نرگسی کازرون و سد هایقر اشاره کرد و افزود که این پروژه‌ها می‌توانند در کوتاه‌مدت تأمین آب استان را بهبود بخشند.
در کنار این پروژه‌ها، نیاز به تغییر در رفتار مصرف آب نیز یکی از نکات کلیدی است. استاندار فارس بر ضرورت فرهنگ‌سازی در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب تأکید کرد و افزود که مردم باید در مصرف آب آشامیدنی و کشاورزی به‌شدت صرفه‌جویی کنند. این امر به ویژه در فصل‌های کم‌آب و خشک‌سالی می‌تواند از شدت بحران بکاهد.
 تأثیر بر زندگی مردم و ضرورت‌های انکارناپذیر
بحران آب در استان فارس به طور مستقیم بر زندگی مردم تأثیر گذاشته است. بسیاری از روستاها و شهرها با مشکلات جدی در تأمین آب روبه‌رو هستند. در برخی مناطق مانند استهبان و جهرم، مردم مجبور به استفاده از منابع آب با کیفیت پایین و شوری هستند. این وضعیت باعث مشکلات بهداشتی و زیست‌محیطی برای ساکنان شده است.
با ادامه روند کم‌آبی و کاهش منابع آبی، بسیاری از کشاورزان در استان فارس با مشکلات جدی روبه‌رو هستند. بسیاری از مزارع به دلیل کمبود آب خشک شده‌اند و کشاورزان ناچار به ترک شغل خود و جابه‌جایی به مناطق دیگر شده‌اند. این وضعیت به ویژه در مناطق جنوبی و شرقی استان، که به شدت تحت تأثیر خشک‌سالی قرار دارند، بحرانی‌تر است.
بحران آب در استان فارس از نظر شدت و مدت‌زمان بسیار جدی است و نیاز به اقدامات فوری در سطح مدیریتی دارد. پروژه‌های انتقال آب، ساخت سدهای جدید و ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند در آینده به حل این بحران کمک کنند. اما از سوی دیگر، صرفه‌جویی در مصرف آب و مدیریت صحیح منابع موجود نیز یک ضرورت انکارناپذیر است که باید در دستور کار تمامی مردم و مسئولان قرار گیرد. مسئولان استان فارس بر این نکته تأکید دارند که تنها با همکاری همه‌جانبه مردم، مسئولان و نهادهای دولتی می‌توان بحران آب را مدیریت و از بروز بحران‌های بزرگ‌تر در آینده جلوگیری کرد.