سعیدرضا امیرآبادی - گروه گزارش
amirabadi_shznvn@yahoo.com

///اشاره:
بازارهای سنتی ایران طلایه‌دار تمدن، فرهنگ و آداب‌ورسوم این سرزمین هستند. بازار در فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی منحصر به مکانی برای دادوستد و تجارت نمی‌شود؛ بلکه فرهنگ غنی این سرزمین جاودانه در یکایک حجره‌های بازارهای سنتی نمایان است. جایی که مروت و آداب‌دانی بازاریان آوازه جهانی دارد و با نگاهی عمیق و ریشه‌دار، پرچم‌دار هویت تاریخی و انسانی ایرانیان هستند.
از بازارهای مرمرین و خوش‌رنگ‌ولعاب امروزی عبور کنیم و به معماری چشم‌نواز بازارهای ایران در سده‌های پیشین برسیم. جایی که منادیان هنر از خشت خام شاهکار معماری خلق می‌کردند و چشم‌انداز بازارهای شیراز، یزد، تبریز و اصفهان آوازه جهانی دارد. امروزه گردشگران و شهروندان دل‌خسته از ظواهر مدرنیته، سراغی از مراکز خرید مدرن نمی‌گیرند و به جای آن پی‌جور بازارهای سنتی، بومگردی‌ها و کوچه‌باغ‌هایی می‌شوند که نتایج ممارست پیشینیان در آن‌ها مستور است.
 از مردم و معماری که بگذریم، به مؤلفه‌های روح‌نواز فرهنگی می‌رسیم. بارقه‌های فرهنگ اصیل مردمان این دیار در رفتار بازاریان ممدوح است؛ جایی که برای نیکوکاری پیش‌قدم می‌شوند و در برگزاری رویدادهای اجتماعی جلودار هستند. بازاریان در تمامی رویدادهای سیاسی و اجتماعی نقش‌آفرین بوده‌اند و تجارت، یگانه دغدغه آن‌ها نبوده است.
اگرچه امروز بازارهای سنتی ایران کمتر نشانه‌ای از تولیدات فاخر ایرانی دارند و به اشغال چشم‌بادامی‌ها درآمده‌اند؛ اما هنوز نشانه‌های تمدنی و فرهنگی در آن‌ها مشهود است و هر روز بر مرغوبیت آن‌ها افزوده می‌شود. چالش‌های سد معبر و حضور اتباع بیگانه غیرمجاز در آن‌ها نهادینه شده و کاشی‌های هفت‌رنگ و خشت‌های خام رفته‌رفته جای خود را به مصالح مدرن می‌دهند.
در همین راستا، گروه گزارش شیرازنوین نگاهی به یکی از بازارهای اصیل ایرانی، یادگار دوران پرفروغ زندیه داشته است. بازار وکیل شیراز فراتر از یک مقصد برای تجارت، دارای بارقه‌های اصیل فرهنگی، هنری و تمدنی است؛ جایی که عطر ادویه و برق پارچه و صنایع‌دستی روح مخاطبان را نوازش می‌کند.
 صیانت دولت از یادگار پیشینیان
استاندار فارس با تأکید بر ضرورت حفظ و نگهداری بازار تاریخی وکیل متناسب با شأن و جایگاه آن، بر تسریع روند مرمت و بهسازی سقف آن تأکید کرد.
حسینعلی امیری در گفت‌وگو با اهالی بازار وکیل و بازار روح‌الله، به بررسی مسائل و مشکلات کسبه پرداخت و خاطرنشان کرد: بازار وکیل سرمایه‌ای ملی و میراثی جهانی است که با حفظ اصالت‌های آن باید برای سامان‌دهی و بهسازی آن اقدام کرد. وی بر لزوم دفاع اصناف از هویت دینی و تاریخی بازار تأکید کرد و گفت: اجازه ندهیم معدود افرادی این هویت را خراب کنند.
استاندار فارس با اشاره به قدمت بازار وکیل شیراز بیان کرد: این بازار شریف است و کسبه و حجره‌های آن تاریخ و هویت شهر هستند که باید حفظ شوند. وی با تأکید بر اینکه دولت نباید رقیب بخش خصوصی باشد، گفت: اعتقادی به تعطیلی واحد صنفی ندارم؛ چون یک زنجیره شغلی تعطیل می‌شود. در عوض باید با متخلف برخورد شود.
امیری همچنین با بیان اینکه اصناف در گردشگری استان هم نقش مؤثری دارند، از اصناف خواست سندی درباره نقش آنان در گردشگری استان فارس تهیه و ارائه کنند. او با تأکید بر رعایت ضوابط ایمنی در بازار وکیل گفت: حل مشکلات این میراث جهانی، مسائل مربوط به دیواره‌های بازار، سقف‌ها، سد معبر و پیشخوان حجره‌ها در بازار وکیل باید با همکاری کسبه و همکاری میراث‌فرهنگی، شهرداری و معاونت امور زائرین و گردشگری استانداری فارس چاره‌اندیشی شود.
 آتش مدرنیته بر یادگار پیشینیان
در همین راستا، سرپرست معاونت هماهنگی امور گردشگری و زیارت استانداری فارس با تأکید بر تبدیل بازارهای تاریخی فارس به پاساژ ممنوع، گفت: قرار نیست بازارهای تاریخی به پاساژ و مراکز خرید مدرن تبدیل و شبیه شوند و باید هویت تاریخی، فرهنگی و کارکردی خود را همچنان حفظ کنند.
مهدی پارسایی بر لزوم حفظ منظر تاریخی بازار‌های تاریخی استان تأکید کرد و افزود: در اکثر شهرستان‌های فارس، آثار و بافت‌های تاریخی و ارزشمندی وجود دارد که باید به درستی حفاظت، مرمت و نگهداری شوند که از این آثار می‌توان به بازارها اشاره کرد.
وی گفت: بازارهای متعددی متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی در شهرستان‌های لار، شیراز، کازرون، جهرم و... وجود دارد که طی صدهای گذشته کارکرد خود را همچنان حفظ کرده‌اند؛ اما متأسفانه شاهدیم که منظر تاریخی و بصری برخی از این آثار با دخل‌وتصرف‌های سهوی مخدوش شده است. سرپرست معاونت هماهنگی امور گردشگری و زیارت استانداری فارس، آگاه‌سازی حجره‌داران و کسبه بازارهای تاریخی نسبت به رعایت ضوابط و اصول حفاظتی و نگهداری از آثار تاریخی را ضروری دانست و تأکید کرد: با اینکه کارکرد اصلی بازارهای تاریخی در فارس حفظ شده، اما جا دارد حفظ منظر تاریخی این آثار در اولویت قرار گیرد؛ چراکه برای نمونه با قدم زدن در بازار وکیل شیراز با یک ناهماهنگی بین حجره‌ها روبه‌رو می‌شویم. پارسایی با بیان اینکه نباید حجره‌های بازارهای تاریخی مانند مغازه‌ها در پاساژ‌ها و مراکز خرید دکور شود، گفت: صرف‌نظر از اینکه بازار وکیل شیراز یا بازار قیصریه لارستان همواره به عنوان مراکز مهم اقتصادی جنوب کشور به شمار می‌روند، این آثار در طول تاریخ و به گواه سفرنامه‌های متعدد سیاحان خارجی و داخلی به مجموعه فرهنگی- گردشگری تبدیل شدند که باید منظر تاریخی و هویتی آن همچنان حفظ شود. وی با اشاره به اینکه دکور حجره‌های بازار متناسب با فضاهای تاریخی باشد، بر ضرورت مشارکت بیشتر بازاریان در مباحث مرمتی بازارهای تاریخی به عنوان ذی‌نفعان این مجموعه‌ها تأکید کرد.
پارسایی به بازدید اخیر استاندار فارس از بازار وکیل شیراز نیز اشاره کرد و گفت: در این بازدید به دستور استاندار فارس مقرر شد با مدیریت معاونت هماهنگی امور گردشگری و زیارت استانداری، کارگروهی برای بهسازی مرمت و سامان‌دهی بازار وکیل شیراز در دفتر فنی استانداری فارس تشکیل شود که اعضای این کارگروه هم از اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی فارس، شهرداری شیراز، شورای بازار، ادارات برق، آب و مخابرات و دیگر دستگاه‌های خدمات‌رسان خواهند بود.
 یورش چشم‌بادامی‌ها به بازارهای سنتی
در بازار وکیل قدم بزنیم. کالاهای وارداتی بازارهای مدرن و سنتی ایران را محصور کرده‌اند. امروزه صنایع‌دستی مرغوب ایرانی جای چندانی در خانه‌های ایرانی ندارد و ذائقه عمومی رفته‌رفته به کالاهای مدرن وارداتی تغییر سلیقه یافته است. رسانه‌های ارتباط جمعی در هنجارسازی صنایع‌دستی ایرانی کارنامه درخشانی ندارند و خاتم‌ها و مس‌ها و نقره‌هایی که به همت هنرمندان ما جلا یافته‌اند، چشم به صادرات دوخته‌اند. البته ارزآوری در پرتو صادرات صنایع‌دستی راهکاری هوشمندانه برای ترمیم نارسایی‌های اقتصادی است؛ اما ملتی که با تاریخ و پیشینه گران‌بهای خود غریبه بماند، از درون می‌پوسد. به همین دلیل باید به دنبال راهکاری برای قرارگیری صنایع‌دستی در سبد خرید ایرانیان بود و بهترین راهکار حمایت دولت از هنرمندان به منظور کاهش بهای تمام‌شده صنایع‌دستی ایرانی است. امروزه غیبت آثار هنرمندان ایرانی در بازارهای سنتی به مرز نگران‌کننده‌‌ای رسیده و باید با راهکارهای قانونی در مقابل پدیده واردات قاچاق ایستاد و با اعمال تعرفه‌های سنگین راه را بر صنایع‌دستی وارداتی که همخوانی با تاریخ و تمدن ایرانی ندارند، بست؛ چراکه صنایع‌دستی ایرانی آن‌قدر فاخر و چشم‌نواز است که مخاطب را به وجد آورد.
 بازار وکیل یادگار گران‌بهای زندیه
به گزارش شیرازنوین، بسیاری از بازارهای تاریخی ایران دچار غفلت‌های نابخشودنی هستند و بازار وکیل به عنوان یادگار فاخر زندیه از این چرخه مصون نمانده است.
مرمت‌های غیراصولی، نوسازی با مصالح ناهمگون، خلأهای ایمن‌سازی، غیبت صنایع‌دستی چشم‌نواز ایرانی و بسیاری از چشم‌پوشی‌ها، زمینه‌ساز زوال تدرجی بازارهای سنتی را پدید آورده‌اند. به‌راستی که شهرهای دیرینه ایران منهای بازارهای سنتی، گوهر شب‌چراغ خود را از دست می‌دهند و در آتش بی‌ریشگی و بحران هویت می‌سوزند. به همین دلیل باید رسیدگی به میراث گران‌بهای گذشتگان بر توسعه‌های بتن‌محور مقدم شود و صیانت از ارزش‌های گران‌بهای گذشتگان در اولویت قرار گیرد. 
مجموعه زندیه شیراز از آثار تاریخی ایران به‌جامانده از دوران زندیه است. این مجموعه شامل بناهای متعددی ازجمله ارگ کریم‌خانی، مسجد، بازار، حمام، آب‌انبار و… است که در محله درب شاهزاده شیراز واقع شده‌اند. کریم‌خان زند از سال ۱۷۵۱ تا ۱۷۷۹ میلادی در ایران حکمرانی کرد. او شیراز را پایتخت حکومت خود قرار داد و در این شهر، بناهای پرشماری ساخت که با برخورداری از شکوه معماری زندیه، به بناهای وکیل معروف هستند.