سعیدرضا امیرآبادی- شیرازنوین
amirabadi_shznvn@yahoo.com

//// اشاره: 
«تهاجم فرهنگی» کلیدواژه پربسامد دهه‌های هفتاد و هشتاد بود. در آن دوران تهاجم فرهنگ بیگانه به عنوان یک آسیب خزنده موردتوجه قرار گرفت و نهادهای متعددی برای مقابله با این پدیده به میدان عمل آمدند. اما برخی از آن‌ها به جای فرهنگ‌سازی ریشه‌ای و تقویت هویت ایرانی و اسلامی، به شیوه‌های سخت و مردم‌گریز متوسل شدند که امروزه با نتایج ناکارآمدی آن‌ها روبه‌رو هستیم. باگذشت زمان، نتیجه کار چنان شد که تهاجم فرهنگی وارد فازهای بعدی به عنوان «جنگ نرم» و «جنگ ترکیبی» شد و امروزه در حال قربانی گرفتن است.
بسیاری از فعالان این حوزه از یاد برده بودند که «تهاجم فرهنگی» منحصر به پوشش جوانان و محصولات فرهنگی و رسانه‌ای نمی‌شود؛ بلکه طیف گسترده‌ای از تولیدات محتواهایی را شامل می‌شود که هنجارهای عمومی جامعه را شکل می‌دهند. همچنین تصمیم‌سازان آن دوران از این موضوع غفلت کرده بودند که محتواهای نامتجانس شرقی نیز در حیطه «تهاجم فرهنگی» قرار می‌گیرد.
در کوران این تضارب آرا شاید هیچ‌کس به فکر تسخیر بازار صنایع‌دستی ایران از سوی هم‌پیمانان آسیایی نبود و در عمل فرش قرمزی برای آن‌ها به منظور بهره‌مندی از بازار هشتادمیلیونی ایران گسترانده شد. نتیجه کار چنان شد که امروزه بسیاری از بازارهای اصیل و سنتی ایران به آوردگاهی برای صنایع‌دستی بی‌کیفیت، پوشالی و درجه چندم آسیای شرقی درآمده و درآمدهای ارزی ایران را به یغما می‌برند.
در این بحبوحه بسیاری از هنرمندان صنایع‌دستی ایرانی کنج عزلت برگزیده‌اند و هنر فاخر آن‌ها در پستوی فراموشی به تاریخ سپرده خواهد شد. متأسفانه سلسله‌عوامل متعددی نیز دست به دست یکدیگر داده‌اند تا صنایع‌دستی فاخر ایرانی از سبد خرید خانوار حذف شود و جای خود را به کالاهای بی‌کیفیت مینیمال که قرابتی با هنر ایرانی ندارند، بدهد.
به یاد داشته باشیم استان پهناور فارس یکی از خاستگاه‌های اصلی صنایع‌دستی ایران است و در غیبت دستگاه‌هایی که متولی اصلی رسیدگی به این موضوع هستند، شاهد فعالیت‌های اثربخشی از نهادهایی هستیم که در ردیف‌های بعدی تولیگری قرار دارند. گزارش شیرازنوین را در این زمینه می‌خوانید:
 اساتید صنایع‌دستی به میدان بیایند
در همین راستا، شهردار شیراز با بیان اینکه در حوزه هنر‌های صنایع‌دستی همچون خاتم‌کاری، مسگری و منبت‌کاری که به اسم و منتسب به شیراز است، چندین المان و نماد طراحی و در میادین و معابر اصلی شهر نصب شود، گفت: اساتید حوزه صنایع‌دستی در این موضوع همکاری کنند.
محمدحسن اسدی در پاسخ به شیرازنوین با بیان اینکه شیراز تنها متعلق به ایران یا آسیا نیست، بلکه شیراز متعلق به تمام جهان است، گفت: در چندین سال که شیراز به عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی معرفی و دبیرخانه آن به شهرداری شیراز واگذار شده است، راه طولانی برای این حوزه در پیش دارد؛ چراکه صنایع‌دستی از دل فرهنگ، هنر، سنت و آداب و رسوم برگرفته شده است. او بیان کرد: صنایع‌دستی، صنعتی زودبازده و کم‌هزینه است و امیدواریم بتوانیم نسبت به عنوانی که به شهر شیراز داده شده، مسئولیت‌پذیر بوده و عملکرد قابل‌قبولی داشته باشیم. به گفته اسدی، باید نقش و رسالت خود را در برابر تاریخ، مردم و تمام مواردی که امروز ما میراث‌دار آن‌ها هستیم، به‌درستی ایفا کنیم.
 نقش‌آفرینی تعاونی‌ها در زنجیره فروش
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان فارس از سیاست‌گذاری به‌منظور بازاریابی حلقه مفقوده صنایع‌دستی خبر داد و سرمایه‌گذاری به منظور ایجاد زنجیره فروش در این زمینه را پراهمیت ارزیابی کرد.
سعید بیاری با اشاره به ظرفیت‌های ارزنده شیراز در حوزه صنایع‌دستی گفت: ظرفیت بی‌شماری در حوزه صنایع‌دستی وجود دارد. برای مثال موزه «خانه خاتم» دارای گنجینه‌های ارزشمندی از هنرمندان است که قدمت این هنر دیرینه را در شهرراز به نمایش می‌کشد. او با اشاره به عزم اداره‌کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان فارس در راستای پرورش ظرفیت‌های صنایع‌دستی گفت: یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های اشتغال‌زایی و ایجاد چرخه اقتصادی شبکه فروش پایدار و کارآمد است که این مشکل اکنون گریبان بسیاری از فعالان کسب‌وکار از جمله حوزه صنایع‌دستی و هنرمندان خاتم‌ساز شیراز را گرفته است.
بیاری بیان داشت: صنایع‌دستی سهم مهمی در اشتغال‌زایی دارد و در جوامعی که از نیروی کار جوان برخوردارند، یک غنیمت ارزشمند محسوب می‌شود‌. وی با بیان اینکه شیراز شهر خاتم است و این هنر در بین اهالی این شهر تاریخی ریشه دیرینه و کهن دارد، افزود: ایجاد زیرساخت توسعه فعالیت برای فعالان حوزه گردشگری و صنایع‌دستی و خصوصاً هنرمندان خاتم‌ساز و ایجاد اشتغال از این سمت و فراهم‌سازی زمینه گسترش این فعالیت‌ها موضوعی است که باید برای آن برنامه‌ریزی شود.
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان فارس ادامه داد: ظرفیت‌های بی‌نظیر اشتغال‌زایی در حوزه گردشگری و صنایع‌دستی در استان فارس وجود دارد و از این نظر این استان جایگاه منحصربه‌فرد و ممتازی در سطح کشور و جهان دارد. وی اضافه کرد: در حال حاضر مشکلاتی نظیر بازاریابی و مهارت فروش در حوزه صنایع‌دستی استان وجود دارد که باید برای آن برنامه‌ریزی کرد. بیاری در خاتمه عنوان کرد: برنامه‌ریزی‌های متنوعی در خصوص مهارت‌افزایی بین فعالان بازار کسب‌وکار در راستای موفقیت در کار و سرمایه‌گذاری در فروش محصولات پیش‌بینی شده که قطعاً به‌زودی اجرایی و در سفر آتی وزیر کار به استان نیز از بخشی از این برنامه‌ها رونمایی خواهد شد.
 استادکاران پای کار هستند
چهره ماندگار خاتم ایران در این زمینه گفت: استادان و کارگاه‌های محدودی در شیراز هستند که هنوز خاتم اصیل شیراز را با استفاده از انواع چوب، استخوان، فلز و صدف تولید می‌کنند.
غلام فلاح‌پور با ۴۰ سال سابقه و آموزش بیش از یک‌هزار هنرجو که هشت نشان ملی صنایع‌دستی در کارنامه خود دارد، گفت: سخت‌ترین هنر صنایع‌دستی، خاتم است؛ چراکه اگرچه هنرهای منبت و قلم‌زنی بسیار فاخر و ارزشمند هستند و زیباترین آثار با چوب یا فلز خلق می‌شوند، اما خاتم هنری زیبا را با فلز، چوب، استخوان و صدف می‌سازد و پرهزینه‌ترین هنر است؛ چراکه مصالح آن هزینه بسیار بالایی دارد. به همین دلیل است که بیشتر هنرمندان خاتم دکترای این رشته و درجه هنری و نشان ملی دارند. او با گلایه از بی‌توجهی به بسیاری از استادکاران صنایع‌دستی فارس، پیشنهاد کرد: مسئولان صنایع‌دستی فارس باید در هر رشته هنری مشاورانی استخوان‌خردکرده داشته باشند.
فلاح‌پور با بیان اینکه مدیران و مسئولان صنایع‌دستی باید تفاوت میان خاتم اصیل و ساخته‌های تجاری را بدانند، اظهار کرد: در صنایع‌دستی فارس چندین و چند مسئول و مدیر ایفای نقش کرده‌اند، اما انتخاب مشاوران کارکشته، آگاه و هنرمند برای من به آرزویی ۴۰ساله تبدیل شده است؛ مشاورانی که سلیقه‌ای برخورد نکنند و برای حمایت از هنرمندان، حق را بگویند.
او گفت: بسیاری از هنرمندان و استادکاران سنتی صنایع‌دستی فارس هستند که بیش از ۷۰ سال سن دارند و حمایتی دریافت نمی‌کنند؛ به طوری که خانه آن‌ها انبار آثار هنری آن‌ها شده است.
این خاتم‌کار شیرازی اظهار کرد: ای کاش بتوانیم از نظر فکری، فیزیکی و اجرایی شبیه اصفهان شویم؛ دوست دارم مانند مرحوم ادیب (مسئول صنایع اصفهان) را در استان داشته باشیم. یک هفته با او بحث داشتم که ثابت کنم خاتم هنر شیرازی است؛ او با دل و جان از هنرمندان، صنعتگران و حتی هنربندان خود جانانه دفاع کرد، اما در شیراز در همه این سال‌ها چنین اتفاقی نیفتاده است. ما یک سال برای رنگ کردن استخوان زمان صرف می‌کنیم و آثاری دارای اصالت تولید می‌کنیم؛ چراکه اگر ما نیز این کار را نکنیم و به همین شیوه سنتی کار خود را انجام ندهیم، خاتم اصیل شیرازی که یک‌هزارو۱۰۰ سال قدمت دارد، از بین خواهد رفت. او گفت: فرزند و بسیاری از شاگردانم می‌گویند تو راه را اشتباه می‌روی؛ نزدیک به چهل سال سنتی کار می‌کرده‌ای و درآمدی که باید را کسب نکرده‌ای و تنها مسئولان با آثارت ژست گرفته‌اند؛ این را تأیید می‌کنم.
فلاح‌پور با بیان اینکه ما میراث‌داران خاتم اصیل شیراز هستیم، اظهار کرد: ما می‌کوشیم تا کارمان را به نحو احسن انجام دهیم تا همه وقتی نتیجه کار را می‌بینند، لذت ببرند.البته چند کارگاهی که در زمینه ساخت خاتم اصیل شیراز فعالیت می‌کنند، با یکدیگر رقابتی کاملاً دوستانه نیز دارند و خود را به چالش می‌کشیم. این خاتم‌کار سبک شیراز گفت: هنگامی که یک شیرازی به شهری دیگر سفر می‌کند، از داشته‌های خود سخن می‌گوید؛ هنرمندان نیز از زیبایی‌های همین شهر هستند؛ چراکه اکنون و در دهه‌های بعد، شیراز با همان صنایع‌دستی فاخر شناخته می‌شود.
فلاح‌پور این را هم اضافه کرد که ما بدون هیچ چشمداشت مالی به خاتم اصیل شیراز خدمت می‌کنیم، اما مسئولان بدانند که هنرمندان تشنه محبت هستند که اگر این‌گونه نبود، این‌قدر با یک قدردانی آرام نمی‌شدیم؛ اما گاهی از همین توجه و تشکر نیز دریغ می‌شود.
 حذف صنایع‌دستی از سبد خرید خانوار
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی فارس در این زمینه گفت: با توجه به وضعیت معیشت مردم در شرایط کنونی، صنایع‌دستی جزو نیازهای اساسی مردم به شمار نمی‌رود و از سبد کالای خانوار حذف شده است.
حسین همتی با اعتقاد به اینکه صنایع‌دستی در حال حاضر جزو کالای لوکس قرار گرفته است، افزود: باید فرهنگ‌سازی در این زمینه انجام شود تا صنایع‌دستی در زندگی مردم کاربردی شود و عموم جامعه برای داشتن این نوع کالاها احساس نیاز کنند. وی بیان داشت: برای فروش و بازاریابی صنایع‌دستی باید خودمان را با علم روز دنیا تطبیق دهیم. متأسفانه در شرایط کنونی، بسیاری فروشگاه‌های صنایع‌دستی در استان فارس با وجود پتانسیل بالا، به ویترین صنایع‌دستی شهرهای دیگر تبدیل شده‌اند. وی تغییر قیمت مواد اولیه و هزینه بالای نیروی کار را از مهم‌ترین مشکلات تولیدکنندگان و افراد فعال در عرصه صنایع‌دستی دانست و بیان‌ کرد: صنایع‌دستی نیازمند زنجیره تولید است؛ فعالیت در این عرصه زمان‌بر است و متأسفانه زمان صرف‌شده در این کار با هزینه تمام‌شده و قیمت مواد اولیه که هر لحظه افزایش می‌یابند، همخوانی ندارد.
 در ستایش خاتم شیراز
بر اساس این گزارش شایان ذکر است، خاتم شیراز یکی از ارزشمندترین و اصیل‌ترین نمونه‌های خاتم‌کاری در ایران است که قدمت آن به ده‌ها قرن پیش بازمی‌گردد. استفاده از مواد باکیفیت، چوب‌های خاص و استخوان‌های طبیعی، همراه با روش‌های پرداخت منحصربه‌فرد هنرمندان شیرازی، موجب تمایز آن از سایر نمونه‌های خاتم در شهرهای دیگر ایران شده است. یکی از هنرمندان برجسته خاتم‌کاری شیراز به نام حمید اطمینان، موزه «خانه خاتم» در شیراز را در یکی از خانه‌های تاریخی بافت قدیم تأسیس کرده که این موزه فرصتی برای حفظ و معرفی هنر خاتم شیراز، نمایش آثار فاخر هنرمندان و پاسداشت میراث‌فرهنگی ایران محسوب می‌شود.