با رشد شهرنشینی و تولید فزاینده پسماند، ضایعات شهری دیگر صرفاً یک معضل زیست‌محیطی تلقی نمی‌شود، بلکه به‌عنوان یک ظرفیت بالقوه اقتصادی در حوزه مدیریت شهری شناخته می‌شود. در بسیاری از کلان‌شهرهای جهان، ساماندهی ساختارمند فعالیت‌های مرتبط با ضایعات، نه‌تنها به پاکیزگی شهرها کمک کرده، بلکه به منبعی پایدار برای درآمدزایی شهرداری‌ها تبدیل شده است. 
در شیراز، با وجود پراکندگی مشاغل ضایعاتی، نبود ضوابط اجرایی یکپارچه و شکل‌گیری پدیده زباله‌گردی، سال‌هاست که این موضوع به معضلی مزمن بدل شده‌است.
ساماندهی ضایعاتی‌ها؛ از ضربتی‌کاری تا برنامه‌ریزی پایدار
رئیس کمیسیون خدمات شهری، سلامت و محیط‌زیست شورای اسلامی شهر شیراز، با تأکید بر اینکه ساماندهی مشاغل ضایعاتی یکی از اساسی‌ترین اقداماتی است که مدیریت شهری باید دنبال کند، گفت: وقتی از ساماندهی صحبت می‌کنیم، ابتدا باید محل استقرار این مشاغل را مشخص کنیم. انتقال از داخل شهر به خارج از محدوده شهری باید با دقت همراه باشد. مهم است که بدانیم «کجا» و «چگونه» این انتقال انجام شود.
مسعود زارعی با اشاره به تجارب گذشته در این حوزه گفت: تاکنون چندین‌بار نسبت به جمع‌آوری کارگاه‌های ضایعات‌فروشی‌ها در مناطقی مثل ده‌پیاله به‌صورت ضربتی اقدام کرده‌ایم، اما این برخوردهای مقطعی جواب نداده‌است.
وی در ادامه با اشاره به لایه‌های اجتماعی و اقتصادی این پدیده گفت: ایرانیان به‌طور سنتی دوره‌گردی نمی‌کنند. کسانی که در حوزه زباله فعالیت دارند، ساختار خاص خودشان را دارند؛ این‌گونه نیست که هرکسی هرچیزی جمع کند و بفروشد. آن‌ها خودشان تیم جمع‌آوری دارند و با خریداران ثابت کار می‌کنند. عضو شورای اسلامی شهر شیراز افزود: این پدیده یک‌شبه به‌وجود نیامده‌است. بیش از دو دهه است که این ساختار شکل گرفته و امروز با یک مسئله ریشه‌دار مواجه‌ایم؛ از بالا، مافیایی در این حوزه شکل گرفته و از پایین، زباله‌گردانی به بخشی از معیشت اقشار فرودست تبدیل شده‌است.
فعالیت قریب ۶۰۰ ضایعاتی در شیراز
به گفته زارعی، طبق آمار اتاق اصناف، درحال‌حاضر حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ واحد ضایعاتی در سطح شهر شیراز فعال هستند. بنابراین نمی‌توان این موضوع را با یک بخشنامه یا برخورد مقطعی حل کرد. وی درباره راهکارها توضیح داد: اولین گام، ایجاد بسترهای قانونی و زیرساختی برای فعالیت این افراد است. دوم، انتخاب پیمانکاران واجد صلاحیت است که بتوانند کار را در سطح مناطق شهرداری به‌درستی اجرا کنند. این پیمانکاران باید دوره‌گردها را شناسایی، ساماندهی و دارای شناسنامه فعالیت کنند و با اخذ مجوزهای لازم، در قالبی مشخص به فعالیت بپردازند. زارعی با بیان اینکه بخشی از نظارت بر این فعالیت‌ها نیز بر عهده سازمان مدیریت پسماند گذاشته شده‌است، افزود: پیمان‌کاران باید تعهدات مشخصی را بپذیرند؛ از جمله اجرای هشت وظیفه اصلی که از سوی اتاق اصناف تعیین شده و باید به‌صورت دوره‌ای رصد و ارزیابی شود.
فرایند ساماندهی زمان‌بر است
وی در پایان گفت: خوشبختانه در شورای شهر، موضوع ساماندهی ضایعاتی‌ها ضابطه‌مند شده و درحال اجراست، اما این فرایند زمان‌بر است؛ چراکه با مسئله‌ای روبه‌رو هستیم که ریشه در دو دهه گذشته دارد. بااین‌حال، پیشرفت‌هایی حاصل شده‌است؛ از جمله پیش‌بینی و آماده‌سازی زمینی ۲۸هکتاری در خارج از شهر برای استقرار این مشاغل، که تاکنون حدود ۶۰درصد آن پیش رفته است. تجربه کشورهای پیشرو در مدیریت پسماند نشان می‌دهد که هرجا نگاه ساختاری و مبتنی‌بر مشارکت ذی‌نفعان به موضوع ضایعات حاکم شده، نه‌تنها سیمای شهری بهبود یافته بلکه درآمدهای پایداری نیز نصیب مدیریت شهری شده است. در شیراز، ساماندهی مشاغل ضایعاتی نیازمند عبور از نگاه مقطعی و حرکت به‌سوی برنامه‌ای پایدار است. آن‌طور که مسعود زارعی می‌گوید، شورای شهر عزم جدی برای این مسیر دارد، اما موفقیت این طرح در گرو تکمیل زیرساخت‌ها، ایجاد اعتماد اجتماعی و شفاف‌سازی زنجیره فعالیت‌های مرتبط با این حوزه است. اگر این مسیر به‌درستی طی شود، «طلای کثیف» می‌تواند به برگ برنده مدیریت شهری شیراز، در تحقق درآمد پایدار و عدالت محیطی تبدیل شود.