میثم محجوبی- گروه گزارش
meisammahjoobi@gmail.com

با‌توجه‌به اهمیت میراث‌فرهنگی و جایگاه صنایع‌دستی در اقتصاد فرهنگی استان فارس، مسئولان میراث‌فرهنگی برنامه‌ای برای بازسازی و بهره‌برداری از خانه‌های تاریخی در بافت مرکزی شیراز دارند که هدف آن هم احیای هنرهای سنتی و هم ایجاد مسیرهای جدید گردشگری است. این اقدام، درحالی صورت می‌گیرد که صنایع‌دستی با مشکلات مالی و توزیع نامتوازن اعتبارات مواجه است.
شیراز به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای تاریخی ایران، همواره به‌خاطر آثار معماری و میراث فرهنگی‌اش مورد توجه بوده‌است. بافت تاریخی این شهر با خانه‌هایی کهن و با ارزش، محلی برای روایت داستان‌های تاریخی و فرهنگی است که در گذر زمان اهمیت خود را حفظ کرده‌اند. اکنون پروژه‌ای در دست اجراست که ۱۱ خانه از این بافت را به کارگاه‌های فعال صنایع‌دستی تبدیل می‌کند. این برنامه نه‌تنها حفظ و مرمت بناها را در دستور‌کار دارد بلکه به‌دنبال رونق‌بخشی به هنرهای سنتی، آموزش هنرمندان جوان و ارتقای گردشگری فرهنگی در شیراز است.
اما این گام مهم در مسیر توسعه فرهنگی با چالش‌هایی همراه است؛ از محدودیت منابع مالی گرفته تا نابرابری در توزیع اعتبارات و نیاز مبرم صنعتگران به حمایت مستمر.
*حفاظت تا بهره‌برداری فرهنگی
تملک و مرمت ۱۱ خانه تاریخی در بافت قدیمی شیراز نشان از توجه ویژه به حفظ میراث‌فرهنگی این شهر دارد. این خانه‌ها که روزگاری سکونتگاه‌های هنرمندان و صنعتگران بودند، اکنون قرار است به کارگاه‌هایی تبدیل شوند که تولید، آموزش و فروش صنایع‌دستی را در خود جای می‌دهند. این اقدام، نه‌تنها به حفظ ساختار فیزیکی بناها کمک می‌کند بلکه امکان انتقال دانش سنتی به نسل‌های جدید را فراهم می‌کند.
مرمت این خانه‌ها توسط اداره کل میراث‌فرهنگی با منابع داخلی انجام می‌شود که نشان‌دهنده تعهد محلی به این حوزه است، هرچند که منابع مالی محدود می‌تواند سرعت و کیفیت این پروژه‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد.
*ظرفیت‌های عظیم و چالش‌های اقتصادی
استان فارس با بیش از ۸۹ رشته فعال صنایع‌دستی، از پرظرفیت‌ترین استان‌ها در این زمینه است. با‌این‌حال، بیش از ۲۰۰‌هزار هنرمند فعال در رشته‌های مختلف به‌صورت غیررسمی فعالیت دارند که بخش زیادی از آن‌ها فاقد پشتوانه مالی و بیمه‌ای مناسب هستند. این موضوع به وضوح نشان می‌دهد که صنایع دستی استان، علاوه‌بر هنر و فرهنگ، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر در زمینه اقتصاد فرهنگ و حمایت‌های ساختاری است.
یکی از مشکلات اساسی در سطح کشور، توزیع یکسان و ناعادلانه اعتبارات صنایع‌دستی است. اعتباری که به استان فارس تخصیص می‌یابد، با استان‌هایی که ظرفیت و پتانسیل کمتر و شرایط متفاوت اقتصادی دارند، برابر است. این موضوع باعث شده تا منابع مالی به‌طور بهینه در استان‌هایی مثل فارس که صنایع‌دستی و گردشگری فرهنگی در آن‌ها ظرفیت بالایی دارد، هزینه نشود.
*فرصتی برای توسعه محلی
ایجاد گذرهای صنایع‌دستی در بافت تاریخی شیراز، از‌سوی‌دیگر، می‌تواند بستری مناسب برای جذب گردشگران داخلی و خارجی باشد. این گذرها علاوه‌بر نمایش هنرهای سنتی، موجب رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال برای صنعتگران خواهد شد. همچنین، آموزش صنایع‌دستی در این مکان‌ها فرصتی برای علاقمندان فراهم می‌آورد تا در فرهنگ و هنر بومی عمیق‌تر نفوذ کنند و ارتباط خود را با این میراث ارزشمند تقویت نمایند.
شهرداری شیراز نیز متعهد شده مسیرهای گردشگری در بافت تاریخی را بهسازی کند که این همکاری بین دستگاه‌ها می‌تواند به شکلی منسجم‌تر به توسعه پایدار فرهنگی و اقتصادی منطقه کمک کند.
*توجه به استانداردها و ارتقای کیفیت صنایع‌دستی
استان فارس موفق به دریافت بیش از ۴۰۰ مهر اصالت و کیفیت ملی برای تولیدات صنایع دستی خود شده و ۲۰ هنرمند نیز مهر اصالت بین‌المللی از یونسکو دریافت کرده‌اند. این نشان می‌دهد که کیفیت و هنرمندی در تولیدات استان قابل توجه است و باید برای ارتقای سطح برندهای محلی و بین‌المللی تلاش کرد.
راه‌اندازی میزهای تخصصی خاتم و قلم‌زنی روی مس در شیراز نیز نقطه‌عطفی در تمرکز بر رشته‌های تخصصی صنایع‌دستی محسوب می‌شود که می‌تواند باعث تمرکز بیشتر بر توسعه کیفی و بازاریابی هدفمند محصولات شود.
*حلقه مفقوده توسعه صنایع‌دستی
بیمه شدن تنها ۶۸۰ نفر از صنعتگران در استان فارس درحالی صورت گرفته که تعداد واقعی هنرمندان فعال بسیار بیشتر است. بیمه و حمایت‌های اجتماعی یکی از نیازهای مهم این قشر است که می‌تواند امنیت شغلی و اقتصادی آن‌ها را تضمین کند. دولت و دستگاه‌های مرتبط باید برنامه‌های حمایتی و تسهیلات بیشتری برای این قشر فراهم کنند تا نه‌تنها تولید و آموزش بلکه رفاه هنرمندان نیز تضمین شود.
*فرصتی جدید برای هنرمندان
طرح احیای خانه های تاریخی در بافت قدیمی شیراز و تبدیل آن‌ها به کارگاه‌های صنایع‌دستی، گام مهمی در مسیر حفظ میراث‌فرهنگی و توسعه اقتصاد فرهنگ در استان فارس است. این اقدام می‌تواند هم فرصت‌های جدیدی برای هنرمندان ایجاد کند و هم به‌رونق گردشگری فرهنگی در شهر تاریخی شیراز کمک کند.
با‌این‌حال، تحقق کامل این اهداف نیازمند توجه بیشتر به حمایت‌های مالی، توزیع عادلانه اعتبارات، ارتقای کیفیت محصولات و افزایش همکاری بین دستگاه‌های مختلف است. همچنین فراهم کردن زمینه بیمه و امنیت اجتماعی برای صنعتگران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اگر این چالش‌ها به خوبی مدیریت شوند، صنایع‌دستی شیراز نه‌تنها به‌عنوان میراثی کهن، بلکه به‌عنوان موتور محرک توسعه پایدار فرهنگی و اقتصادی استان در سطح ملی و بین‌المللی نقش‌آفرینی خواهد کرد.