میثم محجوبی- گروه گزارش
meisammahjoobi@gmail.com

در هر خانه‌ای که دستگاه تصفیه آب نصب شده باشد، احتمالاً روزانه ۲۰ تا ۳۰ لیتر آب سالم از طریق لوله پساب به فاضلاب هدایت می‌شود. در شهری مانند شیراز، این میزان می‌تواند به چندین‌هزار لیتر در روز برسد؛ هدررفتی آزاردهنده در اوج بحران کم‌آبی کشور، که اغلب از چشم مصرف‌کنندگان پنهان می‌ماند. یکی از مخاطبان با ما تماس گرفت و به نکته‌ای قابل‌تأمل اشاره کرد. او بیان کرد که لوله خروجی پساب دستگاه تصفیه آب منزل خود را به‌جای اتصال به فاضلاب، درون یک مخزن ۲۵ لیتری قرار داده و این مخزن، ظرف مدت کمتر از یک روز به‌طور کامل از آب (پساب) پر شده است. این تجربه ساده، نشان‌دهنده موضوعی جدی است: هدررفت گسترده آب در دستگاه‌هایی که با هدف ارتقای کیفیت آب آشامیدنی وارد خانه‌ها شده‌اند.
حجم واقعی پساب چقدر است؟
یک نصاب باتجربه دستگاه‌های تصفیه آب در گفت‌وگو با ما چنین توضیح داد: در دستگاه‌های معمولی خانگی، به‌طور میانگین برای هر ۱۰ لیتر آب تصفیه‌شده، حدود ۱۰ تا ۱۵ لیتر پساب تولید می‌شود. در مناطقی که املاح آب بالاست، مانند بخش‌هایی از شیراز، این نسبت افزایش می‌یابد. هرچه کیفیت اولیه آب پایین‌تر باشد، دستگاه باید بیشتر کار کند و متعاقباً حجم پساب نیز افزایش خواهد یافت.
بر این اساس، در یک خانواده معمولی که روزانه حدود ۱۵ تا ۲۰ لیتر آب تصفیه‌شده مصرف می‌کند، ممکن است بین ۲۰ تا ۳۰ لیتر پساب به‌طور روزانه تولید و دور ریخته شود. با در نظر گرفتن چندهزار دستگاه فعال در یک شهر، آمار هدررفت به‌طرز نگران‌کننده‌ای بالا خواهد بود.
آیا می‌توان آن را بازیافت کرد؟
به گفته این نصاب، پساب تولیدشده به‌هیچ‌وجه برای شرب مناسب نیست. همچنین برای آبیاری گیاهان حساس یا درختان ثمرده نیز توصیه نمی‌شود؛ زیرا میزان بالای املاح موجود در آن می‌تواند موجب خشک شدن ریشه‌ها شود. با این حال، از این آب می‌توان برای مصارفی چون شست‌وشوی خودرو، نظافت محیط، یا آبیاری برخی درختان مقاوم مانند سرو، کاج، زیتون، انار یا پسته استفاده کرد.
چرا بسیاری متوجه این هدررفت نمی‌شوند؟
طبق توضیحات فنی ارائه‌شده، حدود ۹۰ درصد دستگاه‌های تصفیه آب خانگی در داخل کابینت نصب می‌شوند و لوله پساب مستقیماً به فاضلاب شهری متصل است. بنابراین مصرف‌کنندگان معمولاً متوجه حجم آبی که هدر می‌رود نمی‌شوند. تنها در مواردی که پساب به شکل جداگانه و در ظرفی جمع‌آوری شود، می‌توان به‌طور عینی میزان این اتلاف را مشاهده کرد.
اتلاف به‌مراتب بیشتر در دستگاه‌های صنعتی
در دستگاه‌های تصفیه صنعتی که در فروشگاه‌ها، دامداری‌ها یا واحدهای تولیدی مورداستفاده قرار می‌گیرند، حجم پساب بسیار بیشتر است. نصاب یادشده می‌گوید: در برخی موارد، برای هر یک لیتر آب تصفیه‌شده، تا سه لیتر پساب تولید می‌شود. به‌طور میانگین، این نسبت بین ۶۰ تا ۶۵ درصد است.
پیشنهادهایی برای استفاده بهینه از پساب
برخی مصرف‌کنندگان پیشنهاد داده‌اند که می‌توان با طراحی یک مخزن ذخیره‌سازی و نصب لوله‌ای جداگانه، پساب را برای مصارف غیرآشامیدنی ذخیره کرد و مورداستفاده قرار داد. هرچند ممکن است این راهکار نیاز به هزینه‌ اولیه داشته باشد، اما در شرایط کم‌آبی موجود کشور، می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی عملی برای کاهش اتلاف منابع مطرح شود. در این زمینه همچنین تأکید شده است که مغازه‌های تصفیه آب، که به‌طور مستمر حجم زیادی آب را تصفیه می‌کنند، بیش از سایران نیازمند مدیریت پساب هستند. همان‌طور که این دستگاه‌ها با استفاده از آب لوله‌کشی شهری که خود پرهزینه و ارزشمند است، آب شرب تولید می‌کنند، باید از اتلاف آن نیز جلوگیری شود. پساب حاصل از دستگاه‌های تصفیه آب در حال تبدیل شدن به یک معضل خاموش و گسترده در شهرهاست. این موضوع نه‌تنها به آگاهی عمومی، بلکه به مداخله آگاهانه نهادهای مرتبط همچون شرکت‌های آب و فاضلاب، سازمان محیط‌زیست و وزارت نیرو نیاز دارد. شناسایی راه‌حل‌های مقرون‌به‌صرفه و قابل‌اجرا برای بازیافت یا بهره‌برداری ثانویه از این آب، می‌تواند بخشی از بحران مزمن کم‌آبی در کشور را کاهش دهد.