بسیاری از ما در روزهای گرم تابستان برای خنک‌سازی خود به سراغ پنکه می‌رویم؛ اما این وسیله در برخی شرایط نه‌تنها مفید نیست، بلکه می‌تواند آسیب‌زا باشد.
در روزهای گرم و طاقت‌فرسای تابستان، پنکه ممکن است خصوصاً برای سالمندان، وسیله‌ای نجات‌بخش به‌نظر برسد. اما پژوهش جدیدی نشان می‌دهد پنکه‌ در کاهش گرمای بدن، آن‌چنان که تصور می‌شود، مؤثر نیست و در برخی شرایط حتی می‌تواند خطرناک باشد.
به گزارش نیواطلس، در مطالعه جدیدی که توسط پژوهشگرانی از دانشگاه‌های سیدنی، موناش، آدلاید و مؤسسه قلب مونترال انجام شده است، تأثیر استفاده از پنکه در شرایط مختلف دما و رطوبت بر گروهی از افراد بالای ۶۰ سال (میانگین سنی ۶۸ سال) بررسی شده است.
آزمایش در شرایط گرمای مرطوب
در بخشی از پژوهش، شرکت‌کنندگان در معرض دمای ۳۸ درجه سانتی‌گراد با رطوبت نسبی ۶۰ درصد قرار گرفتند. این شرایط نمایانگر گرمای شدید داخل خانه است. چهار حالت مختلف برای مقایسه در نظر گرفته شد:
۱. استفاده از پنکه
۲. مرطوب‌سازی پوست بدون پنکه
۳. مرطوب‌سازی پوست با پنکه
۴. بدون هیچ مداخله‌ای (شرایط کنترل)
نتایج نشان داد استفاده از پنکه به‌تنهایی توانست دمای مرکزی بدن را به‌طور متوسط ۰٫۱ درجه سانتی‌گراد کاهش دهد و حس راحتی بیشتری ایجاد کند. همچنین میزان تعریق افزایش یافت. استفاده هم‌زمان از پنکه و مرطوب‌سازی پوست اگرچه تغییری در دمای بدن ایجاد نکرد، شرکت‌کنندگان آن را راحت‌ترین حالت گزارش کردند. دلیل آن احتمالاً این است که مرطوب‌سازی پوست، پاسخ طبیعی بدن برای تعریق را کاهش می‌دهد. درمقابل، مرطوب‌سازی پوست به‌تنهایی نیز تأثیر چندانی بر دمای بدن نداشت؛ اگرچه حس راحتی نسبی بیشتری نسبت به شرایط بدون مداخله ایجاد کرد.
پنکه در گرمای خشک: نتیجه معکوس
در شرایطی که هوا بسیار گرم و خشک بود، یعنی دمای ۴۵ درجه سانتی‌گراد با رطوبت نسبی ۱۵ درصد، نتایج کاملاً متفاوت بود. در این آزمایش، تنها شرکت‌کنندگان سالم بدون سابقه بیماری قلبی شرکت کردند. در این حالت، استفاده از پنکه نه‌تنها کمکی به خنک شدن نکرد، بلکه دمای مرکزی بدن را به‌طور میانگین ۰٫۳ درجه سانتی‌گراد افزایش داد. به عبارتی، جریان هوای پنکه گرما را وارد بدن کرد. در این شرایط، نه پنکه و نه مرطوب‌سازی پوست نتوانستند تأثیر قابل‌توجهی در کاهش دمای بدن داشته باشند. همچنین شرکت‌کنندگان احساس گرمای بیشتری گزارش کردند.
نتیجه‌گیری: نقش رطوبت هوا بسیار کلیدی است
یافته‌ها نشان می‌دهد که فقط دمای هوا عامل تعیین‌کننده نیست؛ بلکه میزان رطوبت موجود در هوا نقش مهمی در کارایی پنکه‌های پرسرعت ایفا می‌کند. پنکه ممکن است در شرایط مرطوب اندکی مؤثر باشد، اما در هوای خشک و بسیار گرم می‌تواند اثر معکوس داشته باشد. با توجه به اینکه امواج گرما می‌توانند فشار زیادی به سیستم قلبی‌عروقی وارد کنند و خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی را تا سه برابر افزایش دهند، نمی‌توان به‌تنهایی به پنکه برای محافظت از سالمندان و افراد آسیب‌پذیر اعتماد کرد. مطالعه پیشنهاد می‌کند که در غیاب دستگاه تهویه مطبوع، باید به راهکارهایی مانند پناهگاه‌های سرمایشی در سطح جامعه و هشدارهای دقیق‌تر درباره خطرات گرما توجه بیشتری شود.
نتایج این پژوهش در مجله‌ JAMA Network Open منتشر شده است.