سعیدرضا امیرآبادی - گروه گزارش
amirabadi_shznvn@yahoo.com

/////اشاره:
 برنج در تاریخ غذایی ایران همیشه قوت غالب بوده است. عطر برنج مرغوب شالیزارهای ایران شهرت جهانی دارد و استان فارس به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان مرغوب برنج ایرانی برشمرده می‌شود. اما این محصول استراتژیک طی دهه‌های اخیر در کشاکش امواج تورم از سبد اقشار فرودست، رفته‌رفته حذف شد و کار به‌جایی رسید که خانواده‌های محروم، باحسرت شمیم برنج ایرانی را استشمام می‌کنند.
اما حسرت برنج در انحصار طبقه فرودست نماند و قلمرو خود را ارتقا بخشید. امروز تأمین برنج مرغوب ایرانی برای طبقه متوسط هم کار آسانی نیست و بهای آن با نرخ دستمزد هم‌خوانی ندارد. افزایش برنج مرغوب ایرانی به‌ازای هر کیلو سه تا چهار میلیون ریال، هیچ قرابتی با درآمد اقشار متوسط ندارد و غیبت آن در سبد غذایی خانوار، وجه مشترک طبقه ضعیف و متوسط جامعه شده است. پس از سونامی گرانی خانواده گوشت، مرغ و لبنیات، مدتی است که نوبت به برنج ایرانی رسیده تا از سبد خرید خانوار حذف شود.
 در بازار  چه می‌گذرد
بسیاری از مصرف‌کنندگان ترجیح می‌دهند برنج مرغوب ایرانی را از تولیدکنندگان معتبر تهیه کنند. اما بررسی خبرنگار شیرازنوین نشان می‌دهد که این محصول با بسته بندی‌های یک و دوکیلویی، همانند گذشته در بازار ارائه نمی‌شود. از طرفی تهیه بسته‌های های ده کیلویی برنج ایرانی در توان بسیاری از خانواده‌های ایرانی نیست و آن‌ها را به‌سمت نمونه‌های خارجی سوق می‌دهد. البته معاون وزارت جهاد کشاورزی بر این نکته تأکید کرد که قیمت برنج ایرانی در بازار عمده ‌فروشی و فروشگاه‌ها تفاوت فاحشی ندارد. این در حالی است که شالی‌کاران سخت کوش و تلاش‌گر هم از افزایش بهای برنج ایرانی آنچنان که باید متنعم نمی‌شوند و همانند همیشه پای دلالان و محتکران در میان است.
 چرا برنج گران شد؟
به عقیده کارشناسان، خشک‌سالی، افزایش قیمت کود و سموم، افزایش نرخ ارز، گران‌فروشی و احتکار از مهم‌ترین دلایل افزایش قیمت برنج ایرانی هستند و برای مهار بازار باید سیاست‌های حمایتی از تولیدکنندگان را به‌صورت یکپارچه به مرحله اجرا درآورد. برخی از فعالان بازار بر این باورند که افزایش تقاضا درکنار کاهش عرضه از دلایل کمبود و گرانی برنج است. براساس شواهد بازار، وعده‌های مسئولان به همراه برخورد محتکران هم نتوانسته است بازار پرآشوب برنج ایرانی را به ساحل آرامش دعوت کند و نشانه‌ای از آرامش دیده نمی‌شود.
معاون توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی بر این باور است که قیمت برنج ایرانی با افزایش واردات فرو می‌ریزد. مجید حسنی‌مقدم افزود: برای واردات برنج به کشور، سه شاخص حجم واردات، برآورد تولید داخلی و سرانه مصرف کشور، مدنظر است. او وقوع جنگ اکراین در تولید برنج را اثرگذار دانست و اظهار داشت: براساس آمار گمرک، در سه ماهه نخست امسال ۵۰۰هزار تن برنج وارد کشور شده که براساس برآورد تولید داخل و نیاز کشور، میزان واردات تنظیم می‌شود. به گفته این مقام مسئول، همواره اولویت اول حمایت از تولید داخل است و در برنج نیز این ماجرا صدق می‌کند و با‌توجه‌به میزان تولید داخلی و تأمین کسری برنج از محل واردات، در تأمین برنج کشور مشکلی نخواهیم داشت.
بسیاری از کارشناسان بازار امیدوار به کاهشی شدن قیمت برنج ایرانی با آغاز فصل برداشت هستند. عضو هیئت‌مدیره اتحادیه بنکداران مواد غذایی در این‌باره اظهار امیدواری می‌کند که با رونق فصل برداشت، شاهد کاهش قیمت تا مرز دویست هزارتومان به‌ازای هر کیلوباشیم. اما این امیدواری هنوز به بار ننشسته است و این محصول ارزشمند وطنی از شاخ گرانی فرود نمی‌آید.
 وعده‌های تعدیل قیمت پابرجاست
حسنی با ارائه آمار و ارقامی بیان داشت: مرکز آمار ایران مصرف سرانه برنج را سالانه ۳۵ کیلوگرم اعلام کرده که براساس آن باید برای واردات و صادرات برنامه‌ریزی کرد. بر همین اساس طبق آمار گمرک سال ۹۸ حدود یک میلیون و ۶۴۵هزار تن، سال ۹۹ حدود یک میلیون و ۴۲هزار تن، سال ۱۴۰۰ حدود ۸۵۵هزار تن، سال ۱۴۰۱ حدود یک میلیون و ۸۷۵هزار تن، سال ۱۴۰۲ حدود یک میلیون و ۱۱۷هزار تن و سال ۱۴۰۳ حدود یک میلیون و ۲۳۴هزار تن برنج وارد کشور شده است.
اما عضو انجمن فرآوری برنج، نظر دیگری دارد. به باور سالار ساکت، مجموع اشتباهات در ارائه آمار میزان تولید، مصرف و عدم واردات به‌موقع منجر به نابسامانی بازار برنج شده است.وی با بیان اینکه احتکار در تمام کالاهای اساسی وجود دارد و تنها مربوط به برنج نیست، افزود: برخی کشاورزان و فعالان اقتصادی ترجیح می‌دهند سرمایه خود را به کالا تبدیل کنند و آن را در قالب ریال پس انداز نکنند. اما حجم این احتکار به اندازه‌ای نیست که بتواند بازار بزرگی مانند بازار برنج را آشفته کند. ساکت با اشاره به مشکلات انبارداری برنج، افزود: نگهداری طولانی‌مدت برنج از کیفیت آن می‌کاهد و عملاً امکان‌پذیر نیست و تمامی کشاورزان و انبارداران کالاهای خود را به بازار عرضه می‌کنند.
 تعزیرات در میدان است
در همین زمینه، مدیرکل تعزیرات حکومتی فارس از تشکیل ۱۲۸ پرونده گرانفروشی برنج و جریمه بیش از ۴۳میلیارد ریالی متخلفان خبر داد. موسی رهبر با تشریح آخرین اقدامات این اداره در حوزه نظارت بر بازار برنج، اظهار کرد: از ابتدای سال جاری تاکنون 128 پرونده گران‌فروشی برنج در شعب تعزیرات حکومتی فارس تشکیل شده که متخلفان در مجموع به پرداخت بیش از 43میلیارد ریال جزای نقدی محکوم شده‌اند. وی با تأکید بر اینکه کنترل بازار کالا‌های اساسی به‌ویژه برنج به‌صورت ویژه در دستور کار است، افزود: گشت‌های مشترک بازرسی با همکاری دستگاه‌های متولی، ازجمله سازمان صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی در سطح عمده‌فروشی‌ها و خرده‌فروشی‌ها به شکل روزانه در حال انجام است و این روند تا تحقق ثبات کامل در بازار ادامه خواهد داشت. رهبر با اشاره به تخصیص ارز ترجیحی برای واردات برنج، گفت: با‌توجه‌به حمایت دولت و تخصیص ارز ترجیحی، تمامی واردکنندگان و عرضه‌کنندگان موظف هستند این کالا را با نرخ مصوب در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند و هرگونه افزایش خودسرانه قیمت یا احتکار به منزله تخلف بوده و با آن به‌طور جدی برخورد می‌شود.
مدیرکل تعزیرات حکومتی فارس همچنین با یادآوری مصوبه ستاد تنظیم بازار کشور درخصوص برنج تولید داخل، خاطرنشان کرد: کارخانجات برنج‌کوبی و واحد‌های بسته‌بندی مکلف هستند موجودی کالا‌های خود را در سامانه جامع انبار‌ها ثبت کنند و هرگونه عدم ثبت یا مغایرت در این سامانه، تخلف محسوب شده و پیگیری قانونی خواهد شد .وی در ادامه به اقدامات نظارتی در سطح تولید و عرضه کالا‌های اساسی اشاره کرد و گفت: فرایند پایش مستمر تولید و عرضه کالا‌های اساسی با هدف جلوگیری از تخلفات در حال انجام است، اما باید اذعان داشت که مهم‌ترین و اثربخش‌ترین مؤلفه در این حوزه، نظارت مردمی است. گزارش‌های مردمی نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در کاهش تخلفات دارد و شهروندان با اطلاع‌رسانی به‌موقع می‌توانند بزرگ‌ترین بازوی نظارتی تعزیرات باشند. رهبر در پایان با تأکید بر عزم جدی دستگاه‌های نظارتی برای مقابله با متخلفان افزود: خط قرمز ما حقوق مردم است و اجازه نخواهیم داد عده‌ای معدود با گران‌فروشی یا احتکار آرامش بازار را بر هم بزنند. تمامی ظرفیت‌های قانونی و نظارتی استان برای حفظ ثبات بازار برنج داخلی و خارجی به‌کار گرفته شده است و این مسیر با جدیت ادامه خواهد یافت.
 مرکز آمار  چه می‌گوید!
در گروه کالاهای خوراکی، برنج ایرانی رکورددار تورم ماهانه بوده است؛ در تیرماه، قیمت برنج ایرانی با ۲۸ درصد افزایش نسبت به ماه قبل مواجه شده است؛ برنج خارجی درجه‌یک نیز در همین بازه افزایشی نزدیک به ۱۰.8 درصد داشته است.داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهند که نرخ تورم سالانه کشور در تیرماه ۱۴۰۴ برابر ۳۵درصد است که دامنه تغییرات آن برای دهک‌های مختلف هزینه‌ای در همین حدود مانده است. بر این اساس فاصله تورمی دهک‌ها در این ماه به ۰.۶ واحد درصد رسید که نسبت به ماه قبل (۰.۸ واحد درصد) ۰.۲ واحد درصد کاهش داشته است. اگرچه این آمار مربوط به شروع گرانی برنج در زمان جنگ 12روزه بود، اما باوجود گذشت 3ماهه، همچنان برنج در صدر گرانی‌ها قرار دارد.
 کورسوی امید به پایان فصل برداشت
پایان تابستان، فصل برداشت برنج از شالیزار است. ازدیاد عرضه می‌تواند نقش مهمی در مدیریت بازار بگذارد؛ اما مهم‌تر از آن تشدید سیاست‌های نظارتی و کوتاه کردن دست دلالان است. به یاد داشته باشیم کنترل قیمت ازسوی تولیدکننده به تنهایی کافی نیست و سیاست‌های توزیع، واسطه‌گری، حمل‌ونقل، واردات و حمایت قانونی باید تقویت شوند تا شکاف قیمت مصرف‌کننده و تولیدکننده کمتر شود. اگرچه برنج در تاریخ غذایی ایران همیشه قوت غالب بوده، اما در دوران معاصر تنش‌های اقتصادی به‌همراه تکانه‌های تورمی، تاریخ غذایی ایران را تغییر داده است!