سعیدرضا امیرآبادی- گروه گزارش
amirabadi_shznvn@yahoo.com

////اشاره:
اعتیاد عامل شیوع آسیب‌های اجتماعی است. ابتلا به بیماری اعتیاد، زندگی فردی و اجتماعی را در معرض فروپاشی قرار می‌دهد و شمار قربانیان این پدیده خانمان‌سوز در حال گسترش هستند. بر اساس آمارهای موجود، نزدیک به 60 درصد از معتادان کشور کمتر ۳۴ سال سن دارند که این امر نشان‌دهنده جوان بودن بخش عمده‌‌ای از جمعیت معتادان کشور است. در حقیقت بهترین نیروهای انسانی کشور که باید برای سازندگی میهن و آبادانی کشور به چرخه خدمت درآیند به دلیل یک غفلت بزرگ دچار اعتیاد شده و در مسیر زوال قرار می‌گیرند.
 سرفرازی پلیس فارس در برابر سوداگران مرگ
استان پهناور فارس در یکی از مناطق استراتژیک ترانزیت مواد مخدر واقع‌شده و پلیس کارنامه درخشانی در کشفیات و مقابله با شبکه سوداگران مرگ دارد. اخبار کشفیات افیون در زمره خبرهای همیشگی پلیس فارس قرار داشته و این امر نشان از جان‌فشانی قوای انتظامی در زمینه مبارزه با اعتیاد دارد.
سرفصل اخبار را با نگاهی گذرا مرور کنیم: دوازده تن انواع مواد مخدر در فارس کشف شد و 52 باند از سوداگران مرگ متلاشی گردید. 190کیلوگرم شیشه به مقصد نرسید و محموله بزرگ افیون در جاده نی‌ریز به استهبان متوقف شد. یک تن و ۷۰۰ کیلوگرم انواع مواد مخدر طی 24 ساعت با عملیات ضربتی پلیس کشف شد و دو نفر از مأموران جان‌برکف پلیس فارس به شهادت رسیدند. کشفیات پلیس فارس رشد ۱۰۵درصدی داشت و این استان به‌عنوان یکی از ناامن‌ترین مناطق کشور برای سوداگران مرگ شناخته می‌شود. در همین زمینه فرمانده انتظامی فارس از انهدام ۴۳ باند قاچاق مواد مخدر و کشف ۱۰ تن مواد مخدر طی شش ماه اول سال جاری خبر داد.
سردار عزیزالله ملکی در پاسخ به شیرازنوین از افزایش دستاوردهای پلیس در محورهای مختلف امنیتی و مقابله با جرائم سازمان‌یافته خبر داد و افزود: رسالت اصلی پلیس برخورد با ناامنی، ایجاد امنیت و تحقق جامعه‌ای امن است. وی با ارائه آمار و ارقامی، گفت: در شش ماه سال جاری شاهد افزایش ۱۸درصدی در کشف سرقت‌ها بوده‌ایم. در این مدت، ۵۹۷۲ سارق دستگیر شدند که نشان‌دهنده رشد ۱۰درصدی در دستگیری‌ها نسبت به دوره مشابه سال قبل است. همچنین، ۴۵ باند سرقت منهدم و ۱۳۸ سارق به همراه ۲۶ مال‌خَر دستگیر شدند که منجر به کشف ۲۷۴ فقره انواع سرقت شد.
فرمانده انتظامی فارس از انهدام ۴۳ باند قاچاق 
مواد مخدر خبر داد و افزود: از این باندها، ۱۰ تن و ۳۰۰ کیلوگرم انواع مواد مخدر کشف و ۴۸۶ دستگاه خودروی حامل مواد توقیف شده است. درمجموع، ۱۰هزار و
۸۴۶ نفر متهم در ارتباط با مواد مخدر دستگیر شدند.
 الگوسازی شیراز در مواجهه با معضلات اجتماعی
در همین راستا، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر شیراز از دغدغه ویژه پارلمان شهری به‌منظور رسیدگی به بحران اعتیاد خبر داد و گفت: معضل معتادین متجاهر از ابتدای فعالیت شورای ششم، در صدر دغدغه‌های اجتماعی قرار داشته است.
مسعود زارعی در پاسخ به شیرازنوین از آغاز یک رویکرد استراتژیک و زیرساختی جدید توسط شورای ششم برای شکستن چرخه تکراری بازگشت معتادان متجاهر به خیابان‌ها خبر داد و تأکید کرد: این راهبرد بر اجرای دقیق ماده ۴۲ قانون مبارزه با مواد مخدر متمرکز است.وی ضمن اذعان به جهانی بودن معضل اعتیاد، ادامه داد: متأسفانه تنها حدود ۷ درصد از افرادی که برای ترک به مراکز بازپروری مراجعه می‌کنند، به بهبودی پایدار دست می‌یابند؛ این آمار نشان‌دهنده ناکارآمدی روش‌های فعلی بازتوانی است.
زارعی با تأکید بر مسئولیت‌پذیری جامعه در قبال این افراد، سازوکار فعلی مبتنی‌بر ماده ۱۶ قانون مبارزه با مواد مخدر که نگهداری سه‌ماهه برای ترک و حرفه‌آموزی را پیش‌بینی می‌کند، را فاقد نتیجه مؤثر ارزیابی کرد. وی هزینه بالای نگهداری و درمان معتادان اشاره کرد و یادآور شد: شهرداری شیراز در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۸میلیارد تومان صرف این روند کرده و در راستای اصلاح ریشه‌ای، شورای شهر در سال ۱۴۰۳ مصوب کرد که ۳ سوله هزارمتری با اعتبار ۱۲۲میلیارد تومان ساخته شود.
رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر شیراز ادامه داد: به‌جای تزریق کمک‌هزینه‌های مصرفی، تصمیم گرفتیم مستقیماً وارد حوزه زیرساخت شویم تا یک ظرفیت پایدار ایجاد کنیم. در حال حاضر، پیمانکاران کارگاه‌های خود را تجهیز کرده و عملیات پی‌سازی به‌ اتمام رسیده و ساخت این سوله‌ها در حال پیشرفت است.
زارعی در پاسخ به برخی انتقادات مبنی بر کوتاهی شهرداری یا شورا در جمع‌آوری معتادان، این اظهارات را نادیده‌ گرفتن واقعیت دانست و تأکید کرد: مدیریت شهری با نگاهی راهبردی وارد مرحله‌ای شده که نتایج آن ماندگار خواهد بود. وی با اشاره به بررسی‌های میدانی، جمع‌آوری بدون توانمندسازی را بازتولید آسیب توصیف کرد و گفت: مشاهده‌شده برخی از معتادان تا ۱۶بار به مراکز ترک اعتیاد مراجعه و بازگشته‌اند؛ حتی این مراکز برای برخی به محلی برای تنوع تبدیل شده است، به‌طوری‌که دوره سه‌ماهه ترک صرفاً حکم بازگشت به تنظیمات کارخانه را دارد. 
به همین دلیل در جلسات ستاد مبارزه با مواد مخدر استان به طور مکرر پیشنهاد فعال‌سازی ماده ۴۲ قانون مبارزه با مواد مخدر را مطرح کردیم. این ماده بر انتقال معتادانی که سابقه مکرر شکست درمان دارند، به مراکز حرفه‌آموزی و بازتوانی اجتماعی ویژه ماده ۴۲ تأکید دارد. در این مراکز، افراد تحت‌نظارت سازمان‌های بهزیستی، اداره کار و فنی‌وحرفه‌ای ضمن کسب مهارت، به کار مشغول شده‌اند و به بازسازی واقعی دست می‌یابند. در این مدل، فرد نه فقط درمان‌شده، بلکه به چرخه کار و زندگی منظم بازمی‌گردد و توانایی حفظ سلامتی خود را کسب می‌کند.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز بیان کرد: مراکز ماده ۴۲ برخلاف کمپ‌های سنتی با هدف اصلاح، اشتغال و بازگشت به زندگی طراحی شده‌اند و قاضی می‌تواند افراد را تا زمان اطمینان از بهبودی کامل در آنجا نگه دارد.زارعی هدف شورای ششم را احیای حلقه مفقوده درمان تا توانمندسازی از طریق یک نگاه جامع‌نگر دانست و تصریح کرد: هدف ما صرفاً جمع‌آوری نیست، بلکه بازگرداندن انسان‌ها به چرخه سالم زندگی است. شیراز می‌خواهد در مواجهه با معضلات اجتماعی، الگویی عقلانی، انسانی و پایدار برای کشور باشد.
 اعتیاد بحران جهانی است
به گزارش شیرازنوین بحران اعتیاد باشتاب در حال قربانی گرفتن است. بر اساس آمارهای منتشرشده، تعداد معتادان کشور در سال 1403 بین ۲٫۸میلیون تا ۴٫۴میلیون نفر اعلام شد و این به معنای تباهی بیش از 5میلیون خانواده ایرانی و 20میلیون نفر از هم‌وطنان با بحران اعتیاد است؛ چرا که پدیده اعتیاد یک آسیب انفرادی نیست و فرد مبتلا به این بیماری بنیان خانواده را به منجلاب تباهی می‌کشاند.
بر اساس داده‌های آماری در سال 1404 به نظر می‌رسد با شرایط وخیم‌تری روبه‌رو هستیم و کارشناسان نسبت به افزایش 20درصدی مبتلایان به این پدیده شوم هشدار می‌دهند. تفاوت در آمار اعتیاد به دلیل روش‌‌های مختلف جمع‌آوری داده‌‌ها و تعریف‌های متفاوت از اعتیاد است. به‌عنوان مثال، برخی آمارها تنها مصرف‌کنندگان مستمر را شامل می‌شود و گروهی دیگر افرادی که به‌صورت تفننی درگیر اعتیاد هستند را در زمره مبتلایان به این بیماری قرار می‌دهد.
گروهی از قربانیان اعتیاد پس از مدتی دچار پدیده ناگوار خیابان‌نشینی می‌شوند و بر اساس اعلام پلیس مبارزه با مواد مخدر، حدود ۵۰ تا ۶۵‌هزار معتاد متجاهر در سطح کشور شناسایی شده‌‌اند. متأسفانه معتادان متجاهر یکی از خاستگاه‌های اصلی ازدیاد آمار بزهکاری هستند و جامعه تاوان سنگین ابتلای آن‌ها به مواد مخدر را می‌پردازد. البته آمارهای غیررسمی تعداد معتادان متجاهر را تا 75هزار نفر گمانه‌زنی می‌کند.
 هشدار برای کاهش سن اعتیاد
اگرچه اعتیاد نوزادان، کودکان و دانش‌آموزان معتاد از واقعیت روز جامعه ایران است، اما بر اساس داده‌های رسمی، میانگین سن شروع اعتیاد در کشور به ۲۴ سال رسیده است. 
هرچند این عدد در میانگین جهانی ۱۹ سال اعلام‌شده، اما روند نزولی آن در ایران زنگ خطر جدی برای آینده جامعه به شمار می‌رود. رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی ایران در این رابطه گفت: بر اساس آمار رسمی، حداقل ۲.۸میلیون نفر به‌طور مستقیم با اعتیاد درگیر هستند و اگر خانواده‌ها و وابستگان آن‌ها را نیز در آمار در نظر بگیریم، ۱۰ تا ۱۲‌میلیون نفر در کشور با تبعات اعتیاد مواجه‌اند.
توکلی افزود: سازمان جهانی بهداشت مسائل مرتبط با مصرف مواد را در کنار سه مسئله دیگر ازجمله تولید و انباشت سلاح‌های کشتار‌‌جمعی، آلودگی محیط‌زیست و فقر مطرح می‌کند که نشانگر اهمیت معضل اعتیاد است. 
وی افزود: در کشور ما اختلالات مصرف مواد مخدر و روان‌گردان بعد از تصادفات جاده‌ای، سوانح و حوادث و بیماری‌های قلبی و افسردگی در رتبه چهارم بیماری‌ها قرار دارند. 
وی با تأکید بر اینکه اعتیاد جرم نیست، گفت: اعتیاد به‌عنوان یک بیماری مزمن، عودکننده و قابل‌درمان شناخته می‌شود. اگر به این دیدگاه اعتقاد داشته باشیم، می‌توانیم برای کنترل اعتیاد برنامه‌ریزی کنیم. از سال گذشته تاکنون اتاق فکر دانش اعتیاد در دانشگاه علوم‌پزشکی ایران راه‌اندازی‌شده تا درباره معضلات ناشی از آن برنامه‌ریزی کنیم. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته برای اعتیاد برنامه‌هایی مبتنی‌بر رویکردهای نوین جهانی دارند و ما نیز برای کاهش آسیب اعتیاد باید برنامه‌ریزی کنیم. مراکز کاهش آسیب نقش عمده‌ای در کاهش اثرات منفی اعتیاد دارند. توزیع غیرقانونی داروهای اعتیاد باید متوقف شود و مراکزی که در شبکه غیررسمی توزیع داروهای اعتیاد را دارند، باید تحت‌نظارت قرار بگیرند.
 تغییر گرایش در مصرف مخدرها
رئیس کنگره دانش اعتیاد نیز پیرامون گسترش این بحران خانمان‌سوز هشدار داد. محمدتقی جغتایی با اشاره به عوامل ایجادکننده اعتیاد، گفت: عوامل فردی و اجتماعی در بروز اعتیاد نقش دارند. برخی شبکه‌های عصبی درگیر در اعتیاد هستند؛ در افراد معتاد، ۳۰ تا ۴۰ بخش مغز درگیر می‌شود. شبکه پاداش که باعث افزایش دوپامین می‌شود، شبکه تصمیم‌گیری و کنترل که باعث می‌شود فرد نتواند در برابر وسوسه مقاومت کند، شبکه یادگیری و حافظه که باعث می‌شود دیدن مکان یا بوی خاص فوراً میل شدید به مصرف ماده را فعال کند و شبکه حالت پیش‌فرض که باعث افزایش نشخوارِفکری و میل به ماده می‌شود، از جمله عوامل ایجادکننده اعتیاد هستند.
به گزارش شیرازنوین طی سال‌های اخیر گرایش به مواد مخدر با تغییراتی همراه بوده است. اگر در دهه‌های پیشین تریاک و مشتقات آن فراگیر بود، امروز یکی از تغییرات مهم در الگوی مصرف، رشد سریع مصرف ماده مخدر «گل» است. 
این ماده که در دهه ۹۰ در رتبه ۶ یا ۷ مصرف قرار داشت، اکنون پس از تریاک و شیشه، سومین ماده پرمصرف در کشور شده است. طبق آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر، در گروه سنی نوجوانان، ۶۶صدم درصد مصرف گل و ۲۵صدم درصد مصرف حشیش ثبت شده است. این آمار در میان جوانان به‌ترتیب ۳.۳ درصد و ۲.۵ درصد می‌رسد. ناگفته نماند که این اعداد مربوط به درصد مصرف‌کنندگان مواد مخدر هستند، نه کل جمعیت.
 پیشگیری مقدم بر درمان باشد
امروزه اعتیاد به‌عنوان یک ابربحران جهانی شناخته می‌شود و محققان زیادی پیرامون آسیب‌شناسی آن مشغول به تحقیق هستند. ابتلا به مواد مخدر در زمره از چهار بحران جوامع جهانی قرار می‌گیرد که تمامی کشورهای جهان کم‌و‌بیش با آن دست‌به‌گریبان‌اند. 
بر اساس پایش‌های آماری، معمولاً جوامعی که در معرض تنش‌های تورمی و تکانه‌های اقتصادی قرار دارند، تمایل بیشتری به مصرف مواد مخدر نشان می‌دهند.
در کشاکش این بحران، جامعه ایران نیز که با نرخ کمرشکن تورم روبه‌رو است دچار بحران اعتیاد در مقیاس وسیع‌شده و گمان می‌رود سرانه ابتلا به 
مواد مخدر با رشد روزافزون روبه‌رو گردد. مهار این بحران در برهه‌ای امکان‌پذیر خواهد بود که مبانی پیشگیری را در اولویت قرار دهیم و دستگاه‌های مهمی که عهده‌دار مسئولیت هستند به میدان عمل بیایند.