با بالا رفتن سن، واکنش بدن نسبت به بیماری‌هایی که دچارشان می‌شود کم تأثیرتر خواهد شد. بنابراین سالخوردگی سیستم ایمنی، ریسک ابتلا به بیماری‌ها را بیشتر می‌کند. به گزارش همگردی، اما این پروسه تا حدودی قابل پیشگیری است. عادت‌های خوب و سبک زندگی سالم به افراد کمک می‌کند عملکرد سیستم ایمنی خود را تا سنین بالا حفظ کنند.
در این مطلب به شما می‌گوییم سیستم ایمنی چگونه پیر می‌شود و عواقب آن چیست و از همه مهم تر، برای پیشگیری از این اتفاق چه می‌توانید بکنید.
پیری سیستم ایمنی چیست؟
سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا بدن در برابر عوامل بیماری زا که مضرند و باعث بیماری می‌شوند مصون بماند. منظور از عوامل بیماری زا، میکروب‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها، سلول‌های ناهنجار خود بدن و آلرژن‌ها هستند. با این هدف، سیستم ایمنی آنتی بادی‌هایی تولید می‌کند. آنتی بادی‌ها عواملی هستند که مواد مضر را تخریب یا خنثی می‌کنند. بنابراین سیستم ایمنی در واقع دفاع ما در برابر هرگونه تهاجم یا تهدید است.
اما سیستم ایمنی همیشه هم یک جور نمی‌ماند؛ بلکه در طول زندگی تغییر می‌کند. مثلاً در مورد نوزادان و کودکان، سیستم ایمنی هنوز کامل نشده است. بچه‌های خردسال تنها مقداری آنتی بادی دارند که از مادر خود گرفته اند. آن‌ها این آنتی بادی‌ها را طی دوران جنینی و از طریق جفت و سپس از راه شیر مادر دریافت کرده اند. اما زمانی که بچه‌ها در معرض عوامل بیماری زایی که گفتیم قرار می‌گیرند، کم کم مکانیسم دفاعی خود را تکمیل می‌کنند.
عملکرد سیستم ایمنی بعد از بلوغ شروع به افت می‌کند
مهم ترین تغییرات در این زمینه به سلول‌های بنیادین مربوط می‌شوند. سالخوردگی سیستم ایمنی بر دسترس پذیری سلول‌های معروف T نیز اثر می‌گذارد.
در این زمان یک تغییر اساسی رخ می‌دهد، یعنی چیزی معکوس آنچه در دوران کودکی رخ داده است، با این تفاوت که این تغییر به سمت بهتر شدن نیست. به طور کلی، ما می‌توانیم پیری سیستم ایمنی را این طور تعریف کنیم: تأثیر پیری بر سلول‌های سیستم ایمنی که باعث می‌شود عملکردشان افت کند.
پیرشدن سیستم ایمنی چگونه است؟
سیستم ایمنی با افزایش سن کم تأثیرتر می‌شود که نتیجه آن از دست رفتن عملکردهای گوناگون است. مثلاً:
کاهش توانایی تفاوت قائل‌شدن میان عوامل خارجی و سلول‌های خود بدن: بنابراین سیستم ایمنی نمی‌تواند عوامل خارجی و مهاجم را شناسایی کند یا اینکه سلول‌های خودش را دشمن تلقی می‌کند.
کاهش لکوسیت‌ها: سلول‌های لکوسیت نه تنها از نظر تعداد کاهش می‌یابند بلکه توانایی شان در واکنش نشان دادن به عفونت‌ها نیز افت می‌کند.
کُندشدن عملکرد ماکروفاژها: ماکروفاژهای سالخورده به زمان بیشتری برای تخریب سلول‌های سرطانی و باکتری‌ها نیاز دارند.
ازدست‌دادن عملکرد آنتی‌بادی‌ها: آنتی‌بادی‌ها نمی‌توانند به طور مؤثر واکنش نشان بدهند.
پیامدهای پیری سیستم ایمنی
تغییراتی که با افزایش سن روی می‌دهند بر فعالیت سیستم ایمنی اثر می‌گذارند. بنابراین افراد سنین بالاتر بیشتر در معرض عفونت‌ها، ابتلا به سرطان و مبتلا شدن به انواع بیماری‌های ویروسی مانند آنفولانزا، ذات الریه یا کرونا هستند.
از طرفی، خیلی از بیماری‌های خودایمنی در نیمه دوم بزرگسالی بیشتر روی می‌دهند.
همچنین در سنین بالا، بدن معمولاً با سرعت کمتری ترمیم می‌شود؛ زیرا سلول‌های کمتری برای پروسه التیام و ترمیم وجود دارند. این اتفاق می‌تواند تبدیل به یک چرخه معیوب شود. از آنجایی که ریکاوری کُند است، اگر بدن در معرض بیماری قرار بگیرد می‌تواند دوباره بیمار شود.
به یاد داشته باشید پیری، تنها چیزی نیست که واکنش سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند. بلکه سیستم ایمنی از دو جنبه دچار عدم تعادل می‌شود: ایمنی ذاتی و ایمنی تطبیقی.
ایمنی ذاتی، اولین خط دفاعی بدن در برابر عفونت است. ایمنی تطبیقی نیز به بدن اجازه می‌دهد پاتوژن‌های خاصی را به حافظه بسپارد و به آن‌ها حمله کند.
با از دست رفتن ایمنی تطبیقی بدن، پاتوژن‌های غیرفعال که بدن قبلاً آن‌ها را سرکوب کرده می‌توانند مجدداً فعال شوند. زونا و سل نمونه‌هایی کلاسیک از این دسته اند.
نکاتی برای مبارزه با پیری سیستم ایمنی
با وجود تمام چیزهایی که گفتیم، این امکان وجود دارد که خطرات مرتبط با سالخوردگی سیستم ایمنی را به حداقل برسانیم. حتی این امکان وجود دارد که شروع این پروسه را به تأخیر بیندازیم.
از این جهت، عواملی در سبک زندگی وجود دارند که باید به آن‌ها بیشتر توجه کنیم. مانند ورزش، تغذیه، عادت‌های روزمره و کنترل استرس و هیجانات.
فعالیت بدنی منظم
طبق تحقیقات اخیر، ورزش تأثیر قابل توجهی بر حفظ عملکرد سیستم ایمنی دارد. از نقطه نظر روانشناسی، این ارتباط را می‌توان به این واقعیت مربوط دانست که بافت عضله مقداری پروتئین تولید می‌کند که مایوسین (میوزین) نام دارد. این مایوسین‌ها التهاب را کاهش داده و به حفظ عملکرد سیستم ایمنی کمک می‌کنند.
مطالعات دیگری نیز دریافته اند افراد فعال، در واکنش به واکسیناسیون آنتی بادی‌های بیشتری نسبت به افراد غیرفعال تولید می‌نمایند. ورزش در محافظت در برابر عفونت‌ها و دیگر بیماری‌های مزمن که می‌توانند منجر به ضعف سیستم ایمنی شوند مؤثر است.
ضمناً ورزش با بالا بردن سطح هورمون‌های شادی (سروتونین و دوپامین و اوکسی توسین)، استرس و نگرانی را کاهش می‌دهد. بدین ترتیب، ورزش کمک می‌کند حالتان خوب باشد و حال خوب هم در بهبود بیماری و پیشگیری از ابتلا به بیماری مهم است.
رژیم غذایی سالم معادل سیستم ایمنی سالم است
شواهد مستقیمی وجود ندارد که یک رژیم غذایی سالم جلوی پیر شدن سیستم ایمنی را بگیرد؛ اما شواهد و مدارک زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد رژیم غذایی ناسالم به سیستم ایمنی آسیب می‌زند. به عبارتی دیگر، مصرف زیاد چربی‌های ترانس، قندها و آرد تصفیه شده منجر به بروز بیماری‌ها می‌شود و شما هرچه بیشتر بیمار شوید، بدنتان خسته تر شده و در بهبود بیماری‌ها ناتوان تر خواهد شد.
در مقابل، یک رژیم غذایی سالم شامل سبزی‌ها و میوه‌های فراوان، روغن زیتون، ماهی و ماکیان بیشتر نسبت به گوشت قرمز، لبنیات، قند اندک و آرد کمتر می‌شود. چنین رژیم غذایی سبب کاهش احتمال چاقی، بیماری‌های قلبی، دیابت و انواع سرطان‌ها می‌شود.
همچنین یک رژیم غذایی متعادل و سالم کمک می‌کند وزنتان ایدئال بماند. در افراد سنین بالاتر، چربی جمع شده در بدن می‌تواند بر التهاب مزمن تأثیر منفی بگذارد. این فاکتوری است که تقریباً با همه بیماری‌ها در سنین بالا مرتبط است؛ از دیابت نوع دوم گرفته تا بیماری‌های قلبی و عروقی و سرطان. التهاب مزمن در بیماری‌های خودایمنی در افراد سالمند نیز نقش دارد.
عادت‌های سالم و هیجانات
وقتی درباره عادت‌های سالم حرف می‌زنیم، علاوه بر ورزش که گفتیم، باید به خواب و استراحت نیز اهمیت بدهیم. خواب خوب و کافی بدن را بازیابی کرده و سیستم ایمنی را فعال نگه می‌دارد. ضمناً باید از مصرف موادی که بدن را تغییر می‌دهند خودداری کنید، مانند الکل، سیگار و مواد مخدر. حتی کافئین زیاد هم مضر است. البته زیاد کار کردن، نگرانی‌های مداوم و استرس‌های پیوسته و هیجانات منفی هم سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند.
هر چیزی که سبب عدم تعادل شود و ما را بیمار کند، توانایی بدن در بهبود و التیام را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. به عبارتی دیگر، این به هم خوردن تعادل بر طول عمر مفید سیستم ایمنی اثر می‌گذارد.
از سالخوردگی سیستم ایمنی قبل از اینکه روی بدهد، پیشگیری کنید
ما نباید صبر کنیم تا سنمان بالا برود و آن وقت برای پیشگیری از خطرات پیری سیستم ایمنی دست به کار شویم. حتی اگر هنوز جوان هستید یا در اوایل بزرگسالی به سر می‌برید، می‌توانید مراقبت از سیستم ایمنی بدن خود را فوراً شروع کنید.
محافظت از سیستم ایمنی نه کار چندان سختی است و نه نیاز به هزینه زیادی دارد. ورزش کنید، تغذیه سالم داشته باشید، سیگار نکشید، الکل مصرف نکنید، استرستان را کنترل کنید و خوب بخوابید. فواید این عادت‌های سالم در بلندمدت خودشان را نشان می‌دهند و خواهید دید چقدر ارزشمندند.