«هفت‌      خان اسفندیار»، نام نمایشی موزیکال است که با اقتباس از داستان مشهور فردوسی آماده شده و این روزها در تالار وحدت روی صحنه است.
به گزارش ایرنا، شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی، میراثی گرانبهاست که نه‌تنها زبان فارسی را از گزند نجات داده، بلکه سرشار از مفاهیم حِکمی و معرفتی است و حکم چراغ راه برای رسیدن به سعادت دارد. فردوسی که از نامداراترین حماسه‌سرایان ایران و جهان است با خلق شاهنامه، یادگاری سترگ برجای گذاشت که شخصیت‌های داستان‌هایش، پهلوانانی هستند که جان خویش را فدای ایران کردند و نیز نمادی از مبارزه با پلیدی لقب گرفتند.
در میان داستان‌های شاهنامه، برخی پیش عامه مردم شهرتی فزون دارند و برخی نه. از جمله آنها می‌توان به هفت‌خان اسفندیار اشاره کرد که جزو داستان‌های پراهمیت فردوسی است ولی نامش همپای داستانی چون هفت‌خان رستم فراگیر نشده. از این رو، تصمیم حسین پارسایی برای اجرای نمایشی براساس این داستان، یک اتفاق خوب محسوب می شود؛ اینکه او و محمدرضا کوهستانی(نویسنده و ترانه سرای نمایش) چقدر موفق بوده اند، بحثی است جدا.
داستان هفت‌خان اسفندیار
ایرانیان و تورانیان، کینه‌ای دیرینه با هم داشتند و همین سابقه، دستمایه داستان‌های متعددی در شاهنامه شده است. خمیرمایه هفت‌خان اسفندیار هم از این ماجرا می‌آید؛ جایی که ارجاسب تورانی، پی می‌برد گشتاسب(پادشاه ایران) مقر فرمانروایی(بلخ) را رها کرده و برای تفرج به زابلستان رفته است. از سویی، گشتاسب فریب بدگویان را خورده و به فرزندش اسفندیار بدگمان شده که سودای گرفتن تخت و تاج پادشاهی دارد و به همین دلیل او را به زندان می‌افکند. در چنین شرایطی، سپاه ایران شکستی سنگین از تورانیان می‌خورد و همای و به آفرید به اسارت در می‌آیند. گشتاسب به اسفندیار نامه می‌نویسد و از او می خواهد خواهرانش را نجات دهد و پس از آن، هفت‌خان اسفندیار آغاز می‌شود و او در این مسیر سختی‌هایی فراوان پشت سر می‌گذارد.
در آغاز نمایش، مخاطب با صحنه جنگ و اسارت همای و به آفرید مواجه می‌شود و پی به انگیزه اسفندیار می‌برد و سفر پرماجرای او را به تماشا می‌نشیند. بازسازی صحنه نبرد، افسوس گشتاسب، پریشان‌حالی همای و به آفرید و عزم اسفندیار از اتفاقات خوب نمایش است. با این حال، مخاطبی که پیشینه ذهنی نسبت به داستان ندارد، کمی گیج می‌شود.
شخصیت‌های نمایش
مخاطب نمایش علاوه بر گشتاسب، ارجاسب، اسفندیار، همای و به آفرید، در ادامه با شخصیتی مهم به‌نام گرگسار آشنا می‌شود. او نیمی انسان و نیمی حیوان و از وابستگان دربار ارجاسب است که به خدمت اسفندیار درمی‌آید تا در ازای نجات جانش، راهنمای او در مسیری سخت باشد. نمایش، سراغ شخصیت‌هایی دیگری چون کتایون، جاماسب پیشگو و شخصیت‌های غیرانسانی مثل جادوزن می‌رود، اما برخی قهرمانان را رها می‌کند؛ این اتفاق به کلیت داستان لطمه وارد نمی‌کند، چون همه نقش‌آفرینان داستان فردوسی، در خدمت اسفندیار هستند.
در این میان، شخصیت گرگسار با بازی بانیپال شومون از همان ابتدا موقعیتی درست در نمایش دارد که به وضوح می‌توان بخشی از موفقیت را حاصل درک درست و بازی خوب بازیگر دانست. جادوزن، اما برخلاف روایت فردوسی، نتوانسته شمایل یک زن اغواگر را بازآفرینی کند؛ شاید دلیل به ملاحظات سازندگان و مواردی مثل ممیزی برگردد! در روزهای ابتدایی اجرا، امین زندگانی در نقش اسفندیار تسلطی که باید را نداشت اما  رفت‌ رفته عملکردش روی صحنه بهتر شد و حالا به‌رغم وجود برخی ضعف‌ها، می ‌وان اذعان کرد در ترسیم یک شخصیت مهم، موفق عمل کرده است. اسفندیار در شاهنامه هم قهرمانی ملی است که از مرزها دفاع می‌کند و هم قهرمانی مذهبی است که دین زرتشت را ترویج می‌دهد. وجه اول در نمایش پررنگ است، اما وجه دوم به‌خوبی منتقل نمی‌شود. با این حال، بدعهدی او در قبال گرگسار، در تئاتر برجسته می‌شود؛ این ویژگی گویای اندیشه ظریف فردوسی است که می‌گوید هیچ انسانی کامل نیست و حتی اسفندیار به‌رغم ویژگی‌های پهلوانی و اخلاقی، امکان خطا دارد.
زبان نمایش
فردوسی زبانی فخیم دارد، اما داستان‌هایش در شاهنامه «همه‌فهم» هستند. سازندگان نمایش به اصل زبان منبع اقتباس وفادار نمانده‌اند و شیوه مخصوص به خود برای روایت داستان هفت‌خان اسفندیار را برگزیده‌اند. حسین پارسایی، پیش‌تر تجربه اجرای نمایش‌های بینوایان و الیور توئیست را با زبان موزیکال داشت و با حماسه فردوسی هم، چنین کرده است. ساده‌سازی قصه برای مخاطب را می‌توان وجه مثبت دانست که البته اشعار فردوسی هم در این راه سهم دارد. مهرداد بابایی، بخشی از اشعار را می‌خواند و بازیگران لب‌خوانی می‌کنند. در مقابل می‌توان این نقد را وارد کرد که چرا همه قصه، برگرفته از اصل اشعار فردوسی نیست؛ واکنش مثبت تماشاگران بیانگر این است که آنها مشکلی با شیوه روایت داستان ندارند، اما این احتمال هست که برخی از کسانی که اشراف کامل به حماسه حکیم طوس دارند، زبان نمایش را نپسندند.
ساختار نمایش
تبدیل حکایت‌های کهن در قالب آثار نمایشی، کاری است سخت و حساس. سازندگان هفت‌خان اسفندیار در این مسیر موفق عمل می‌کنند تا جایی که ساختار از قصه جلوتر است. صحنه و دکور که مدام در حال عوض شدن است، به همراه نور به‌خوبی به خدمت فضای قصه درآمده. رنگ‌ها نیز مکملی برای معرفی شخصیت‌ها هستند؛ مثلاً رنگ قرمز، معرف قطب شر قصه است، رنگ‌های زرد و سفید، پادشاهی ایرانیان را یادآور می‌شود و اغواگری جادوگر زن، همراه با رنگ‌های بنفش و آبی است.
امتیاز دیگر نمایش به بخش ارکسترال آن برمی‌گردد که به شکل زنده تئاتر را همراهی می‌کنند؛ این اتفاق توسط چهره‌هایی شاخص رخ می‌دهد. بردیا کیارس، رهبر ارکستر است که به همراه پوریا خادم برای نمایش آهنگ‌سازی هم کرده. بامداد افشار نیز سازنده موسیقی الکترونیک و طراح صدای این اثر است؛ چنین تمهیداتی نمایش را از یکنواختی نجات می‌دهد، اما نمی‌توان لکنت زبان قصه در فرازهایی از روایت را نادیده گرفت.
مفهوم داستان
حکیم ابوالقاسم فردوسی با سرایش هفت‌خان اسفندیار یک داستان جذاب و درس‌آموز به یادگار گذاشته است؛ او با زبان تمثیل، هفت خان طراحی کرده که گذر اسفندیار از آنها به مثابه عبور از هفت مرحله سخت نفسانی برای رسیدن به تعالی است. این مفهوم از طریق نمایش منتقل می‌شود و تماشاچی به‌راحتی پی به نکاتی مثل اهمیت تسلط بر هوای نفس، وطن‌دوستی، پرهیز از بخل و حسد، عاقبت بد عهدی و ... می‌برد.
فرامتن نمایش
نمایش موزیکال هفت‌خان اسفندیار علی‌رغم ایرادهایی که به آن وارد است، از این منظر اهمیت مضاعف می‌یابد که دست روی یکی از شاهکارهای ادبیات فارسی گذاشته. این نمایش، اولین محصول سازمان اوج در عرصه تئاتر صحنه‌ای است و این نکته را یادآور می‌شود که ارگان‌های دولتی در کنار تولید محتواهای مختلف، در قبال «ایران» و گنجینه هایش مسئول هستند. فراموش نکنیم، شاهنامه همان اثری است که سال‌ها پیش به‌دلیل سوءبرداشت برخی تندروها، نزدیک بود به حاشیه برود. هم‌چنان هم این اثر ماندگار، جایگاهی که باید در سیستم آموزشی کشور و رسانه‌ای فراگیر همچون تلویزیون ندارد. پس، چنین قدم‌هایی را باید به فال نیک گرفت و امیدوار بود تداوم داشته باشد؛ آن‌هم نه فقط روی صحنه تئاتر بلکه در قالب تولید فیلم و سریال‌های مختلف. درست مثل کاری که فرنگی‌ها با آثار ادبی کلاسیک خود می‌کنند. آنها البته بیش و بهتر از ما از ادبیات کهن ایرانی بهره برده‌اند!