گروه میراث- شیرازنوین
چهارشنبه‌سوری که با نام‌های جشن چهارشنبه پایان سال و شب چهارشنبه سرخ نیز شناخته می‌شود، یکی از جشن‌های ایرانی است که در شب واپسین چهارشنبه سال (از غروب سه‌شنبه) برگزار می‌شود و اولین جشن از مجموعه جشن‌ها و مناسبت‌های نوروزی است. این جشن در نزد ایرانیان قبل از اسلام در روز خاصی انجام نمی‌گرفت و معمولاً در اواخر زمستان، در حالی که زمین درحال گرم شدن بود انجام می‌شد؛ ولی پس از اسلام و حمله اعراب این جشن به آخرین چهارشنبه سال موکول می‌شد، زیرا چهارشنبه در نزد اعراب روزی نحس و شوم بود.
پیشینه 
واژه «چهارشنبه‌سوری» از دو واژه چهارشنبه  نام یکی از روزهای هفته و سور به معنای جشن و شادی ساخته شده‌ است. طبق آیین باستان در این روز آتش  بزرگی برافروخته می‌شود که تا صبح زود و برآمدن خورشید روشن نگه داشته می‌شود که این آتش  معمولاً در بعد از ظهر زمانی که مردم آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند، آغاز می‌شود و در زمان پریدن می‌خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من». این جمله نشانگر مراسمی برای تطهیر و پاک‌سازی مذهبی است که واژه «سوری» به معنی «سرخ» به آن اشاره دارد. به بیان دیگر، مردم خواهان آن هستند که آتش تمام رنگ‌پریدگی و زردی، بیماری و مشکلاتشان را بگیرد و به جای آن، سرخی و گرمی و نیرو به آنها بدهد. چهارشنبه‌سوری جشنی نیست که وابسته به دین یا قومیت افراد باشد و در میان بیشتر ایرانیان رواج دارد. برافروختن آتش روی هیزم و روشن کردن فشفشه، از رسوم جاافتاده در جشن چهارشنبه‌سوری است. یکی از جشن‌های آتش که در ایران باستان برای پیش‌درآمد یا پیشواز نوروز برگزار می‌شده و آمیزه‌ای از چند آیین گوناگون است، جشن سوری بوده ‌است. سوری به یک معنی سرخی است و اشاره به سرخی آتشی است که در این روز می‌افروخته‌اند. در تاریخ بخارا آمده‌ است: «چون امیر سدید منصور بن نوح به ملک نشست، هنوز سال تمام نشده بود که در شب سوری چنان‌که عادت قدیم است آتشی عظیم افروختند.» این آتش را در شب سوری که هم‌زمان با روزهای «بهیژک» یا «پنچه دزدیده» بود برای گریزاندن سرما و فراخوانی گرما، آن هم بیشتر روی بام‌ها می‌افروختند که هم شگون داشته و هم به باور پیشینیان، تنوره آتش و دود بر بام‌ها، فروهر درگذشتگان را به خانه‌های خود رهنمون می‌کرده است. به دیگر سخن، این آتش‌افروزی بر بام خانه‌ها، آخرین گام از آیین‌های «گاهنبار پنجه» یا ده روز پایان سال است. این ده روز را ده روز فروردیان یا فروردیگان می‌گویند که دربرگیرنده پنجه کوچک (پنج روز نخست -اشتاد روز تا اناران- از ماه اسفند در گاهشماری زرتشتی، برابر با بیست و پنجم اسفند ماه بنا به گاهشمار رسمی کشور) و پنجه بزرگ (پنجه دزدیه، پنج روز پایان سال) است. چند روز پیش از نوروز مردمانی به نام آتش‌افروزان که پیام‌آور این جشن اهورایی بودند به شهرها و روستاها می‌رفتند تا مردم را برای این آیین آماده کنند. آتش‌افروزان، زنان و مردانی هنرمند بودند که با برگزاری نمایش‌های خیابانی، دست‌افشانی‌ها، سرودها و آوازهای شورانگیز به سرگرم کردن و خشنود ساختن مردمان می‌پرداختند؛ آنها از هفت روز پیش از نوروز تا دو هفته پس از نوروز با پدید آمدن تاریکی شامگاه، در تمامی جای‌های شهر و ده آتش می‌افروختند و آن را تا برآمدن خورشید روشن نگاه می‌داشتند. این آتش، نماد و نشانه نیروی مهر و نور و دوستی بود. هدف آتش‌افروزان برگرداندن نیروی فزاینده و نیک به مردمان برای چیره شدن بر غم و افسردگی بود. همین هدف، مهم‌ترین دلیل برپایی جشن سده در میانه زمستان هم هست.
آیین آتش‌افروزی پیش از نوروز به گونه‌های دیگر در نزد مردمان دیگر کشورها نیز پدیدار می‌شود. آریاییان قفقاز هنوز در این شب هفت توده آتش می‌افروزند و از روی آن می‌جهند. بنا به آیینی کهن در سوئد، شبی را که «والبوری» خوانده می‌شود به عنوان آغاز بهار می‌شمارند و در آن آتشی بزرگ افروخته و اطراف آن به جشن و شادی می‌پردازند. همچنین نمونه دوردستی از آتش‌افروزی نوروزی را در نزد مردم روستاهای جنوب کشور رومانی گزارش کرده‌اند. آیین آتش‌افروزی تا روزگار ما بر جای مانده و نام «چهارشنبه سوری» بر خود گرفته ‌است. در ایران باستان بخش‌بندی هفته به گونه امروزی (شنبه تا پنجشنبه و جمعه) نبوده و در گاهشماری ایرانیان، هریک از ۳۰روز ماه نامی ویژه داشته ‌است (امرداد، دی بآذر، آذر، …، سروش، رشن، فرودین، ورهرام،... ، شهریور، سپندارمزد، خورداد و …). «هفته» ریشه در ادیان سامی دارد که باور داشتند خداوند، جهان را در ۶۶روز آفرید و روز هفتم به استراحت پرداخت و آفرینش پایان یافت. از همین رو، روز هفتم را شنبد یا شنبه  نامیده‌اند که به معنی فراغت و آسایش است.
یادکرد در شاهنامه
در شاهنامه فردوسی اشاره‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که  نشان‌دهنده کهن بودن این جشن است. مراسم سنتی مربوط به این جشن ملی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان ایران زنده نگاه داشته شده ‌است. در ایران باستان در پایان هر ماه جشن و پایکوبی با نام  سور مرسوم بوده ‌است.
در آیین زرتشتی
کتایون مزداپور، نویسنده و پژوهشگر زرتشتی، درباره ارتباط چهارشنبه‌سوری با آیین زرتشتی چنین می‌نویسد: جشن‌ها و آیین‌های ایرانی به همه ایرانیان تعلق داشته‌اند و دارند. بسیاری از آنها به دوران پیش از مهاجرت آریاییان به این سرزمین بازمی‌گردند و خیلی از آنها هرگز زرتشتی نبوده‌اند، مثل چهارشنبه سوری.
آیین‌های چهارشنبه‌سوری
عنصر بنیادین آیین جشن چهارشنبه‌سوری، عنصر آتش است. در مناطق گوناگون ایران در شب چهارشنبه‌سوری گاه سه کپه آتش (به نشانه سه پند بزرگ ایرانیان باستان: اندیشه نیک و کردار نیک و گفتار نیک) یا هفت کپه آتش (به نشانه هفت امشاسپندان) فراهم می‌کنند. نکته پایانی آن که به یاری چهارشنبه‌سوری هم آن را تبدیل به چهارشنبه‌سوری کنیم. قطعاً اگر این جشن را  به زیبایی برگزار کنیم توانسته‌ایم آین‌ههای ایران باستان را به درستی به اجرا درآوریم و زنده نگاه داریم.