نقش ورزش در بهداشت روانی افراد جامعه
 

 • هومن برزگر
متخصص رفتار حرکتی

از ضروری‌ترین نیازهای بشر که جزو شرط‌های اصلی بهداشت روانی به‌شمار می‌رود، آرامش‌خاطر، احساس امنیت، شادابی و نشاط است و ورزش یکی از راه‌های دست‌یابی به این امر مهم می‌باشد. ورزش و فعالیت‌های جسمانی نقش قاطع و مؤثری بر بهداشت روانی دارد. تحقیقات بسیاری نشان داده است که ورزش علاوه‌بر اینکه ابزار ارزشمندی برای حفظ سلامت جسمانی است، رابطه نزدیکی با سلامت روانی و به‌ویژه پیشگیری از بروز ناهنجاری‌های روانی نیز دارد. ورزش از اضطراب و افسردگی می‌کاهد و اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد.
به‌طور کلی کسانی که فعالیت‌های جسمی و تمرینات ورزشی را انجام می‌دهند دارای هوش بیشتر، خستگی کمتر، نظم و انگیزه، اعتماد به نفس و بازدهی بیشتر می‌باشند. ورزش به‌ویژه در سنین کودکی و نوجوانی تفریح سالمی برای آزاد کردن انرژی‌های اندوخته شده است و این خود بسیار لذت‌بخش و آرامش‌دهنده است. شرکت در فعالیت‌های ورزشی به اجتماعی شدن، کسب مهارت و کفایت و همچنین دوست‌یابی و ارتباط سالم با همسالان کمک می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که ورزش بر عملکردهای شناختی و هوش تأثیر مثبت دارد، البته پاره‌ای از محققان نیز بر این باورند که چنین رابطه‌ای وجود ندارد. 
افزایش جریان خون موجب اکسیژن‌رسانی و تغذیه بهتر نرون‌های مغز شده و از تنگ شدن عروق مغز جلوگیری می‌کند، این تأثیرات خود موجب پیشگیری از فراموشی و زوال توانمندی‌های ذهنی در سالمندی می‌شود. پژوهشگران همچنین دریافتند که سالمندانی که در یک برنامه تمرینی قدرتی و انعطافی به مدت یک‌ساعت در روز سه‌بار در هفته و در طول ۴‌ماه شرکت کردند، عملکردشان در اجرای آزمون‌های حافظه، بهبود یافت. پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهند که بازی‌های ورزشی باعث افزایش خلاقیت، استقلال، رهاسازی تنش و نیز برقراری بیشتر روابط صمیمانه بین افراد می‌شود. همچنین فعالیت‌های ورزشی محبوبیت و سازگاری اجتماعی افراد را افزایش می‌دهد. کشف هیجان‌انگیزی که صورت گرفته این است که تمرینات ورزشی علاوه‌بر افزایش جریان خون در مغز، میزان تولید نوعی فاکتور رشد را افزایش داده که این عامل نرون‌های مغز را در مقابل آسیب و صدمه مقاوم می‌کند و به بقای آنها کمک می‌نماید؛ این مولکول همچنین می‌تواند از تباهی سلول‌ها در اثر بیماری‌های آلزایمر و پارکینسون جلوگیری کند. تأثیرات تمرین بر سلول‌های عصبی ناشی از افزایش جریان خون در مغز است که منجر‌به آزاد شدن فاکتورهای رشد می‌شود و می‌تواند از سکته مغزی پیشگیری نماید.
از سوی دیگر تمرینات ورزشی می‌تواند مانند برخی ترکیبات دارویی، موجب آزادسازی سروتونین، نوراپی‌نفرین و دوپامین شود. تأثیر ورزش بر رفتار شغلی نیز مورد بررسی قرار گرفته است، انجام فعالیت‌های جسمانی با کاهش قابل ملاحظه‌ای در غیبت شغلی همراه است. این قبیل فعالیت‌ها با سلامت جسمانی و کاهش عوارض قلبی که به‌عنوان عوامل عمده غیبت مطرح می‌شوند، مرتبط است. همچنین ورزش با اصلاح برون داده‌های شغلی و کاهش خطاهای ناشی از کارها نیز همراه است. به‌طور کلی تحقیقات نشان می‌دهد که افراد پس از انجام فعالیت‌های جسمانی و تمرینات ورزشی، نوعی تجربه مثبت یا حس بهبود و پیشرفت کیفیت زندگی را در خود مشاهده می‌کنند؛ این موارد تنها به ورزشکاران اختصاص ندارد بلکه در مورد افرادی که به صورت تفریحی و غیر‌مستمر ورزش می‌کنند نیز صادق است. تمرینات ورزشی موجب تکثیر سلول‌های مغز به‌ویژه در ناحیه هیپوکامپ می‌شود. این ساختار در انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به بلند مدت دخالت دارد. به‌طور کلی پژوهشگران دریافتند که محیط‌های چالش برانگیز که شامل سه عامل موقعیت‌های یادگیری فشرده، تعامل‌های اجتماعی و فعالیت‌های فیزیکی هستند نقش مهمی در افزایش تعداد سلول‌های مغز در جانداران مختلف و حتی در انسان دارند.
ناراحتی‌های جسمانی، اختلالات روانی را به همراه داشته و برعکس. نکته برجسته در تقویت‌ قوای جسمانی، حفظ روان سالم می‌باشد.افرادی که از نظر قوای جسمانی ضعیف می‌باشند علاوه‌بر ضعف جسمانی دارای مشکلات روانی مانند عدم اعتماد به نفس‌، احساس حقارت و عدم توانایی تطبیق خود با دیگران می‌باشند. دانش‌آموزان ورزشکار دارای صفات ممتاز رفتاری چون رهبری، تحرک‌های اجتماعی حس ارزش‌های فردی و اجتماعی، عدم شک و تردید در خود عدم بهانه‌جویی و در نتیجه رشد اجتماعی بیشتر می‌باشد.
اثرات مثبت ورزش در بهداشت جسم و روان و سلامت اجتماعی فرد:
• طراوت و شادابی را به ارمغان آورده و افسردگی را از بین می‌برد.
• موجب احساس اعتماد به نفس‌، احساس قدرت و تقویت اراده می‌شود.
• باعث تقویت تمرکز فکر و افزایش دقت عمل می‌شود.
• احساس آرامش و راحتی روح را افزایش داده و انسان را در مقابل فشارهای روانی و اضطراب مقاوم می‌کند.
• موجب تقویت قوای ذهنی و حافظه می‌شود.
 با توجه به محاسن ذکر شده در بالا افرادی که ورزش مداوم دارند‌، همیشه سالم هستند و در مقابل بیماری‌های مختلف، مقاومند‌؛ در نتیجه غالباً در فعالیت‌های اجتماعی‌، افرادی موفق هستند.
ورزش می‌تواند تأثیر به‌سزایی در شادابی و نشاط افراد داشته باشد. کسانی که از لحاظ روحی و روانی در شرایط مطلوب‌تر قرار داشته باشند بدون شک می‌توانند بهتر، سریع‌تر و با آرامش بیشتر مطالب را فرا بگیرند این افراد با روحیه در مراحل دیگر زندگی نیز موفق‌ترند.این افراد ورزشکار از میادین ورزشی از مربیان خود خصلت‌هایی فرا می‌گیرند که شاید در رفتار و کردار دیگر‌ان کمتر مشاهده شود. جوانمردی، گذشت، وقت‌شناسی، ادب، احساس مسئولیت و احترام بیشتر به بزرگ‌تران به‌خصوص پدر و مادر، اساتید و معلمان.
این قبیل افراد با شرایط مکان‌های دیگر و با روحیات مختلف آشنا می‌شوند. اگر از قابلیت‌های فنی رشته‌های ورزشی و نیز شرایط بدنی خوبی برخوردار باشند می‌توانند علاوه بر مراحل تحصیلی در مراحل و میادین بالای ورزشی نیز حضور پیدا کنند. این میادین باعث بالا رفتن شخصیت آنان می‌شود.
تمامی این پیشرفت‌ها در‌صورتی می‌تواند به سرانجام مقصود برسد که منظم و براساس برنامه‌ریزی صحیح باشد از طرفی نباید فراموش کرد که ورزش بی‌رویه و بدون مربی و سازمان نیافته بیش از آن که مفید و مؤثر باشد می‌تواند مخرب باشد.
به‌طور کلی می‌توان گفت ورزش نقشی انکارناپذیر در تمامی مراحل زندگی دارد بنا بر این ورزش را باید یک اولویت مهم در دانست و به آن اهمیت بیشتری داده شود‌.