چاپ در ایران از دیروز تا امروز، روزنامه شیراز نوین
رافائل دومان (فرستاده ای به ایران در سده هفدهم از سوی پاریس) در خاطرات خود مینویسد: «به خاطر نبودن صنعت چاپ، کتاب در اینجا (ایران) خیلی گران است. قیمت کتاب بر حسب سطور کتاب تعیین میشود. محتوای کتاب در تعیین قیمت آن هیچ تاثیری ندارد. یک کتاب با هزار سطر به قیمت دو عباسی فروخته
می شود. اگر با خط خوش نوشته شود، تا 5 عباسی قیمت دارد.» چاپ و دایر شدن اولین چاپخانه در ایران، داستان بسیار جالبی دارد. نخستین بار، فرقه ای از کرملیهای ارامنه، توسط بازیگرانی که از ارامنه ساکن آمستردام بود، در سال 1638 میلادی، دستگاه چاپی در جلفای اصفهان تهیه کرده و کتاب «زبور» را به زبان و خط ارمنی در بیش از 500 صفحه منتشر کردند. چاپ کتاب هم در آن زمان تماما مربوط به فضای مساعدی بود که شاه عباس صفوی و جانشینان او برای اقلیتهای مذهبی فراهم کرده بودند. اما نخستین چاپخانهای که وجود آن در دوره قاجار مسلم است، چاپخانهای
است که در سال 1233 ه.ق توسط آقا
زین العابدین تبریزی ایجاد شد.
آقا زین العابدین به دستور عباس میرزا به روسیه رفته و فن چاپ و چاپخانه را در آن جا فرا گرفته بود و با خرید ماشین چاپ به ایران برگشت و با تاسیس چاپخانه شروع به فعالیت کرد. این چاپخانه با حروف سربی کار میکرد و پس از مدتی کتابی موسوم به «فتح نامه» از آن بیرون آمد. فتح نامه به عنوان نخستین کتابی که در ایران چاپ شد، به وسیله «میرزا ابوالقاسم قائم مقام» تالیف شده بود. این کتاب به زبان عربی بود و موضوع آن به جنگهای ایران و روس مربوط میشد و حوادث را تا زمان انعقاد عهدنامه گلستان (1813م/ 1228ه.ق) در بر میگرفت. چاپخانه بعدی در ایران همان است که توسط میرزاصالح شیرازی احداث شد. میرزا صالح پس از فراغت از تحصیل و به هنگام مراجعت به ایران، یک دستگاه چاپ خرید و با خود به ایران آورد.
میرزاصالح که فردی اندیشمند و دارای ذکاوت بود و با بهره گیری از همین هوش و قریحه ذاتی، به دربار راه یافته و با حمایت قائم مقام به خارج اعزام شده بود، در زمان تحصیل در لندن، در رشتههای تاریخ و جغرافیا، زبانهای انگلیسی و فرانسه و لاتین و صنایعی هم چون شیشه سازی، مرکب سازی و تهیه حروف مقطعه خبره شد و بنابر علاقه شخصی، با چاپ و چاپخانه نیز آشنا شد.
خرید دستگاه چاپ نیز به خاطر علاقه شخصی و حس مردم دوستی او بود. از آنجا که میرزاصالح به دنبال این بود که علاوه بر معلومات، چیزی که به درد مردم بخورد با خود بیاورد، به فراگرفتن این فن پرداخت و در آن خبره شد. در هنگام بازگشت، با هر سختی که بود یک دستگاه چاپ سربی خرید تا پس از رسیدن به ایران، آن را به هموطنان عرضه کند. چاپخانه میرزاصالح در سال 1234 ه.ق، یک سال بعد از راه اندازی چاپخانه ای
که زین العابدین از روسیه آورده بود، راه اندازی شد.
در ابتدا تمام دستگاههای چاپ که به ایران آورده شدند چاپ حروفی (سربی) بودند؛ اما این نوع چاپ دارای اشکالاتی بود که راه را برای پیدایش چاپ سنگی هموار کرد. چاپهای
سربی دارای کیفیت خوبی نبودند و با اغلاط املایی و مشکلاتی همچون کم رنگی و پاک شدن خطوط مواجه بودند.
اولین دستگاه چاپ سنگی توسط «میرزا اسدالله» که برای آموختن فن چاپ سنگی به روسیه فرستاده شده بود به تبریز وارد شد. کتب سنگی را در ایران، معمولا بیش از 700 یا 800 نسخه چاپ نمی کردند، چرا که سنگ چاپ بیش از این قابلیت استنساخ نداشته است، اگرچه «اکمال الدین» شیخ صدوق (تهران 1301) را در یکهزار و هشتاد جلد به چاپ رسانده بودند.
خطی که در نوشتن کتاب برای چاپ سنگی به کار میرفت، بیشتر خط نسخ و نستعلیق و گاه شکسته بود. کاغذی که برای چاپ استفاده میشد غالباً کاغذ روسی و روزنامه بود و گاه کاغذهای فرنگی که از طریق خلیج فارس وارد میشد مورد استفاده قرار میگرفت.
با ورود چاپ سنگی، چاپ حروفی و سربی به مدت 22 سال در حاشیه قرار گرفت تا این که در اواخر قرن سیزدهم قمری، چاپ سربی در اغلب شهرهای بزرگ مانند تبریز، تهران، اصفهان، مشهد، رشت و چند شهر دیگر رواج یافت و تا پیروزی انقلاب، تنها روش چاپ در کشورمان محسوب میشد. با ورود کامپیوتر به کشور در دهه 1360 ش این وسیله برای حروفچینی و صفحه آرایی مورد استفاده قرار گرفت و فعالیت در حوزه نشر را بسیار تسریع و تسهیل کرد. و در نهایت آن که حروفچینی سربی چه به صورت دستی و چه حتی با دستگاههای سطرچین، از حدود آغاز دهه 1370 رو به انقراض کامل نهاد.
تاکنون نظری برای این خبر ثبت نشده است!
ثبت نظر جدید
خبرهای تصادفی روزنامه شیراز نوین