به گزارش بهداشت نیوز، درخت «شاتوت» یا «شاه‌توت» را که خواص بسیاری برای آن ذکر کرده‌اند، بومی ایران و ترکیه می‌دانند. از شاتوت که برخی آن را «توت سیاه» هم نام نهاده‌اند، می‌‌توان در شکل‌‌های متفاوتی به صورت خام، پخته یا مربا، نوشیدنی و... بهره برد. در ادامه با برخی خواص آن آشنا می‌شوید.
شناسنامه
تیره: توت Moraceae
نام لاتین: Moras nigra L
نام انگلیسی: Black mulberry- Persian mulberry
دو نوع توت سیاه وجود دارد؛ یکی درست مثل توت سفید بوده و تمام خواص و شکل و فرم آن را دارد و حتی مزه‌اش هم مانند توت سفید شیرین بوده و تنها رنگش سیاه است. این توت و درختش در ایران نادر است. نوع دیگر نه تنها از لحاظ رنگ میوه با توت سفید شباهتی ندارد، بلکه مزه‌اش هم با آن به کلی فرق داشته و در اغلب نقاط ایران به نام شاه‌توت معروف است.
درخت شاتوت درختی است به ارتفاع ۴ تا ۱۰ متر که به حالت طبیعی به ارتفاع ۲۰ متر نیز می‌رسد. رنگ پوست آن قهوه‌ای تا قهوه‌ای سیر ولی شاخه‌هایش تا اندازه‌ای سبز روشن و با دانه‌های فراوان روی پوست آن است. جوانه‌هایش نسبتاً قوی و کلفت (قوی‌تر از جوانه‌های درخت توت سفید) و براق به شکل بیضی مخروطی و به رنگ قهوه‌ای بنفش هستند.
طول برگ‌هایش ۷ تا ۱۸ سانتی متر و عرض آن حدود ۸ سانتی متر است. فرم آن‌ها بیضی تا قلبی‌شکل با حاشیه‌ای دندانه‌دار و نوک تیز و کوچک هستند. برگ‌ها در سطح بالایی سبز تیره‌رنگ بوده و تعدادی مو نیز رویشان دیده می‌شوند. سطح پایینی آن سبز روشن با موهای زیادتر است. طول دسته برگ حدود ۲ سانتی متر و کمی کلفت با موهایی نسبتاً زیاد‌تر از برگ است. از برگ‌های توت سیاه (شاه‌توت) در پرورش کرم ابریشم استفاده نمی‌کنند؛ چون کرم‌ها با خوردن مقدار زیاد آن بیمار شده و تلف می‌شوند.
گل نر کوتاه و کلفت و به رنگ سبز تیره است. گل ماده از گل نر هم کوتاه‌تر است.
گوشت میوه‌ها از دیواره گل‌ها به وجود می‌آیند که رنگ آن‌ها قرمز تیره یا آبی سیاه می‌شود. تنها کمی قبل از افتادن از درخت قابل خوردن می‌شوند؛ چون تا کمی پیش از رسیدن، مزه ترشی دارند که برای خوردن جالب نیستند. زمان گل‌دهی آن معمولاً اردیبهشت‌ماه است. میوه‌های شاه‌توت را خشک نمی‌کنند و تنها به صورت تازه مصرف می‌شوند. درخت شاه‌توت اغلب پررشد‌تر و بلند‌تر از درخت توت سفید است و تا ارتفاع ۱۵۰۰ متر از سطح دریا و بیشتر هم می‌تواند به خوبی رشد کرده و میوه بدهد.
خواص
محققان انجمن تغذیه آمریکا، شاتوت را در مقایسه با ۴۰ نوع میوه تازه دیگر، به عنوان اولین میوه از نظر فعالیت آنتی‌اکسیدانی قرار داده‌اند که دارای فیتوکمیکال‌‌های قوی مانند آنتوسیانین است. آنتوسیانین رنگدانه ‌ای است که رنگ سیاه شا‌توت از آن ناشی می‌‌شود. شاتوت‌ها، گوشتی و خوشمزه هستند و دارای کالری پایینی بوده (در هر ۱۰۰ گرم، ۴۳ کالری) و سرشار از خواص مفید برای بدن می‌باشند.
این نوع توت حاوی منبع خوبی از ویتامین C و آنتی‌اکسیدان بالایی است. مصرف غذاهای سرشار از ویتامین C مقاومت بدن را در برابر عوامل عفونت‌ زا ‌افزایش داده و التهاب را از بین برده و با رادیکال‌های آزاد مضر برای بدن مبارزه می‌کنند. وجود انواع آنتی‌‌اکسیدان‌های گوناگون در شاتوت، «درجه ظرفیت جذب رادیکال‌‌های آزاد» آن را که یک شاخص اندازه‌‌گیری تأثیر مواد غذایی در پیشگیری از سرطان‌ است، به رقم ۵۳۵۰ در هر صد گرم رسانده است.
سایر آنتی‌‌اکسیدان‌‌ها و فنول‌‌های موجود در شاتوت شامل موارد زیر هستند: الاژیک اسید، روتین، گالیک اسید، هیدروکافئیک اسید، پی کوماریک اسید، سینامیک و آنتی‌اکسیدان‌‌های مشهور یعنی ویتامین‌های A و C. شاتوت‌ها حاوی مقدار مناسبی از ویتامین A و ویتامین E هستند. شاه‌توت به دلیل داشتن ویتامین A در شادابی و زیبایی پوست نقش بسزایی دارد. شاتوت‌ها منبع خوبی از آهن هستند که به ندرت در دیگر انواع توت‌ها پیدا می‌‌شود.
این میوه همچنین سرشار از پتاسیم، ‌منگنز و منیزیم است. پتاسیم بخش مهمی از سلول و مایعات بدن است که میزان ضربان قلب و فشار خون را کنترل می‌‌کند.
 شاتوت دارای مقدار فراوانی ویتامین B کمپلکس و نیز ویتامین K است. این نوع توت حاوی مقدار بسیار خوبی از ویتامین B۶، نیاسین، ریبوفلاوین و اسیدفولیک است. این ویتامین‌‌ها دارای وظایف مشترکی بوده و به بدن در سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌‌ها و چربی‌ها کمک می‌‌کنند. وجود این مواد مغذی و نقش هم‌افزایی این مواد مغذی بر یکدیگر، سبب شده است تا این میوه به‌ عنوان منبعی خوب برای تأمین نیاز روزانه به ریزمغذی‌های گوناگون مورد توجه قرار گیرد.
شاتوت از ساخته شدن کلسترول بد که به بیماری‌ها و حملات قلبی منجر می‌‌شود، جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، شاتوت دارای ویتامین‌‌های A ،C و املاح روی، پتاسیم، آهن، کلسیم و 
منیزیم است.
محتوای متعادل تانن موجود در شاتوت به استحکام جداره رگ‌‌ها کمک کرده و از خون‌‌ریزی‌‌های پوستی جلوگیری می‌‌کند. مصرف منظم این میوه فرایند پیر شدن را کند می‌کند و به دلیل وجود خاصیت ضدباکتریایی آن، به بهبود اسهال ناشی از باکتری‌‌ها کمک می‌کند.
مصرف عصاره شاتوت در افراد دچار واریس سبب کاهش نشت دیواره نازک رگ‌های خونی می‌شود. این عصاره دارای آنتی‌‌اکسیدان‌هایی به نام آنتوسیانیدین است. آنتوسیانیدین‌ به بهبود بافت پیوندی آسیب دیده کمک می‌‌کند. مصرف میوه شاتوت نیز اثر مشابهی در رفع این مشکل دارد. غرغره آب شاتوت برای زخم‌ها و جوش‌‌های دهان مفید است و ورم حلق، درد گلو و تورم لثه را التیام می‌‌بخشد.
اگر شاتوت را صبح ناشتا بخورید، ملین است. خاصیت ضدالتهابی از دیگر فواید این میوه است که می‌تواند برای درمان بیماری آرتریت روماتوئید (التهاب مفاصل) مفید باشد.
شاتوت از نظر طبیعت، سرد و خشک است و قابض. عطش را فرومی‌نشاند و اشتها را بیدار می‌‌کند. با توجه به وجود قند طبیعی فروکتوز در این میوه، در صورت مصرف درست و به اندازه آن، برای افراد دیابتی نیز مفید بوده و حتی می‌‌تواند جایگزین مناسبی برای مصرف قند باشد.
بازکننده گرفتگی‌ها بوده و عوارض صفرا را از بین می‌‌برد. همچنین برای تسکین زخم‌های روده‌ای مناسب است. عصاره آن‌ به ‌طور مؤثری از رشد سرطان سینه و دهانه رحم جلوگیری می‌کند و به علاوه مؤثر‌ترین عامل در کاهش رشد سلول‌های سرطانی در سینه است.
خواص برگ
استفاده از جوشانده برگ‌‌های این میوه برای برطرف کردن حالت تهوع از قدیم معمول بوده و ریشه آن برای درمان اسهال خونی استفاده می‌‌شده است. در برگ شاتوت ماده‌‌ای ضد قند وجود دارد که می‌تواند مرض قند را درمان کرده و قند خون را کاهش دهد. به همین دلیل می‌‌توان از آن در صورت وجود قند در ادرار و معالجه دیابت 
استفاده کرد.
آب دم‌کرده ریشه توت و شاتوت که با حدود ۴۰ گرم ریشه دم شده باشد، برای دفع انگل کدو خصوصاً اگر برگ شفتالو به آن اضافه کرده باشند، مفید است. خوردن دم کرده برگ آن نیز همین اثرات را دارد.
مزمزه آن برای درد دندان و کمپرس آن برای تحلیل ورم‌‌های روده سودمند است.
گفته می‌شود با گنجاندن میوه‌هایی مانند شاتوت در رژیم غذایی خود، می‌توان عملکرد مغز را بهبود بخشید و آن را تقویت کرد. محققان معتقدند فلاونوئید‌ها از جمله آنتوسیانین و فلاونول‌های موجود در این میوه و خانواده آن از طریق راه ویژه‌‌ای در هیپوکامپوس مغز می‌توانند پروتئین‌‌های خاصی را فعال کرده و حافظه را 
تقویت کنند. 
هیپوکامپوس بخشی از مغز است که یادگیری و حافظه را کنترل می‌‌کند. از آنجا که تقویت حافظه درازمدت و کوتاه‌مدت در سطح مولکولی در نورون‌‌ها کنترل می‌‌شود، خوردن این میوه می‌تواند ظرفیت حافظه را تا حد زیادی افزایش داده و منجر به تقویت آن شود.
چند توصیه
شاه‌توت در معرض آ‌لودگی‌‌های مختلفی قرار دارد. این میوه در صورت تماس با فضله پرندگان بر روی درخت، ممکن است با میکروب‌های سالمونلا، ایکولای و انواع ویروس‌ها و قارچ‌‌ها آلوده شود. مهم‌تر آنکه اگر یک میوه آلوده داخل ظرفی قرار گیرد، می‌‌تواند تمامی شاه‌توت‌‌های داخل ظرف را آلوده کند.
نکته دیگر سموم دفع آفات است که ممکن است در این محصول استفاده شود. این میوه به دلیل آنکه بدون پوست است و از آنجا که سم مستقیماً وارد گوشت این میوه می‌‌شود، اگر فاصله زمانی استفاده از سم تا مصرف میوه رعایت نشود، فرد با توجه به نوع سم مصرفی در معرض انواع بیماری‌های کبدی و سرطان‌ها قرار می‌‌گیرد. بر این اساس بهتر است این میوه را پس از شست‌وشو میل کنید. همچنین اگر شاتوت تازه را به‌سرعت فریز کنید، مواد مغذی آن به‌خوبی حفظ می‌شود.
چند خاصیت دیگر
۱. شاتوت شامل ویتامین‌های آ-A، ب۱-B۱، ب۲-B۲، ث-C و همچنین پروتئین، چربی، آهن، کلسیم، گلوکز، مواد قندی و املاح معدنی از جمله تانن است.
۲. طبیعتی سرد دارد و صفرا و گرمی را از بین می‌برد.
۳. میوه‌ای مغذی و نیروبخش است.
۴. مصرف آن خون را تصفیه می‌کند.
۵. میوه نرسیده آن اثر ضداسهال (قابض) دارد.
۶. اگر صبح ناشتا رسیده آن را بخورید، ملین است و مانند مسهل عمل کرده و یبوست را از بین می‌برد.
۷. به علت دارا بودن ویتامین‌های «آ-A» و «ث-C» در رفع خستگی ناشی از فعالیت‌های فکری مفید است.
۸. مصرف این میوه خوش‌طعم، بدن را ضدعفونی می‌کند.
۹. غرغره کردن آب شاه‌توت نارس برای درمان برفک، آنژین، ورم دهان، درد گلو، آفت (جوش‌های دهان) و التهاب مخاط دهان مفید است.
۱۰. طعم ترش آن عطش را رفع می‌کند.
۱۱. ضماد شاه‌توت به تنهایی یا مخلوط با سرکه طبیعی می‌تواند ترک‌های جلدی و ترک بین انگشتان و کف پا را از بین ببرد.
۱۲. اگر شیره میوه کاملاً نرسیده آن را هر روز به مقدار یک یا دو استکان بخورید، اسهال‌های ساده و بعضاً اسهال‌های خونی را درمان می‌کند.
۱۳. اگر ۱۵ گرم پوست ریشه درخت شاه‌توت را در ۲۵۰ گرم آب بجوشانید و هر صبح ناشتا میل کنید، برای دفع کرم و انگل روده مفید است.
۱۴. برای درمان تب‌های متناوب می‌توانید جوشانده ۴۰ تا ۸۰ گرم برگ درخت شاه‌توت در یک لیتر آب مصرف کنید.
۱۵. جوشانده برگ درخت شاه‌توت به مقدار ۶۰ گرم در یک لیتر آب، درد دندان را هر قدر که شدید باشد، تسکین داده و آرام می‌کند؛ برای این منظور باید در چند نوبت جوشانده را به صورت گرم مدتی در دهان نگاه داشت، سپس بیرون ریخت.
۱۶. مرهم و ضماد ساییده برگ درخت شاه‌توت با روغن زیتون جهت التیام زخم‌های پوستی و سوختگی آتش مفید است.
۱۷. ضماد برگ له شده درخت آن برای درمان گزش حشرات مفید است.
توجه
- یادتان باشد شاه‌توت را با شکم پر نخورید؛ چون تولید گاز و نفخ می‌کند.
- اگر شاه‌توت را روی غذایی مانند ماست بخورید، تولید اسهال می‌کند.
- بعد از خوردن شاه‌توت، غذا و خوراکی‌های ترش میل نکنید.
- یک خاصیت جالب شاتوت آن است که مالیدن برگ شاه‌توت روی پوست، رنگ حاصل از میوه آن را از بین می‌برد.