طبق آمارهای رسمی ثبت‌شده در سمفا، آمار مخاطبان سینمای ایران در نوروز ۱۴۰۱ نسبت به نوروز ۹۸ و پیش از بحران کرونا، افت ۵۰ درصدی داشته است؛ دلیل این افت مخاطب چه بوده است؟ به گزارش خبرگزاری مهر، این بار حرف از کرونا و مصائبش نیست، حالا صحبت از یک غافلگیری در میان است، آنچه اما سینماداران و مدیران سینمایی را توأمان به حیرت وا داشت نه برنامه‌های از پیش تعیین‌شده که وقایع پیش آمده بود؛ ترکیب اکران نوروزی جدی‌ترین و راهبردی‌ترین برنامه سینمایی به شمار می‌رفت که می‌توانست رخوت سه ساله سالن‌های سینمایی را برچیند، بعد از آنکه در دو نوبت و در دو نوروز پیاپی سینماها به تبع شرایط کرونایی نتوانسته بودند به فروش مناسب برسند و شکستی مطلق آن‌ها را در برگرفته بود، نوروز ۱۴۰۱ اولین فرصت بعد از طوفان کرونا بود که می‌توانست بار دیگر مخاطبان را به سالن‌ها بکشاند و سینما را از حیات نباتی خارج کند.
چشم امید به گیشه‌ها
چشم امید خیلی‌ها به همین فرصت و به همین ترکیب بود تا فیلم‌ها بتوانند گیشه سینماها را گرم کنند و مجدداً باعث آشتی مخاطب با سینما شوند، برهه‌ای که چالش‌ها و حاشیه‌هایش هنوز تازه است، همان زمانی که شورای صنفی نمایش نام هفت فیلم اکران نوروزی را اعلام کرد اما به یکباره نمایندگان سازمان سینمایی آن‌ها را تنها یک «پیشنهاد» توصیف کردند تا بعد از چانه‌زنی‌های یکی دو هفته‌ای، دو فیلم از آن فهرست حذف و دو فیلم دیگر جایگزینش شود، درست همان زمانی که داریوش مهرجویی در پی خط خوردن نام فیلمش از این ترکیب با آن ویدیوی جنجالی‌اش و با همان کاغذی که در دست داشت، دست روی میز می‌کوبید، فغان سر می‌داد و این کار را یک بی‌عدالتی و قانون‌شکنی محرز برمی‌شمرد.هنوز همه این حرف‌ها تازه است، اما آنچه از ده روز مانده به انتهای سال ۱۴۰۰ تا همین امروز رخ‌نمایی می‌کند این است که به رغم همه حواشی و بر خلاف همه امیدهای سینماگران، اکران نوروزی ۱۴۰۱ هم کارگر نیفتاد و نتوانست آنچنان که باید نوری بر دل سینماگران و البته سینماداران بتاباند. این را میزان فروش و تعداد مخاطبان هفت فیلم این فهرست می‌گویند؛ از هشتاد میلیون جمعیت ایران مخاطبان سینمای ایران در بازه‌ای که با عنوان طلایی‌ترین فرصت اکران شناخته می‌شود تنها یک میلیون نفر بوده است و این یک زنگ خطر جدی است.
چرا اکران نوروز شکست خورد؟
در حالی که برخی از سینماگران و کارشناسان سینما اکران نوروزی را شکست خورده می‌پندارند، در طیف مقابل عده‌ای دیگر آن را تنها اکرانی «کم توفیق» توصیف می‌کنند، دسته اول اما این اکران را با نمایش نوروزی سال ۹۸ و پیش از همه‌گیری کرونا مقایسه می‌کنند، سالی که اتفاقاً توانسته بود به لطف نمایش «متری شیش و نیم»، «غلامرضا تختی»، «چهارانگشت»، «زندانی‌ها»، «رحمان ۱۴۰۰»، «ژن خوک» و «پیشونی سفید ۳» دو میلیون و ۳۰۰ هزار نفر را به سینماها بکشاند که این آمار در سال ۱۴۰۱ تا آخر تعطیلات نوروزی به یک میلیون نفر هم نرسید؛ آماری که افت بالغ بر ۵۰ درصدی مخاطبان سینمای ایران در مقطع اکران نوروزی را نشان می‌دهد.سینماگران و صاحب‌نظران اما دلایل مختلفی را برای این افت مخاطب و در پی آن افت فروش بر می‌شمردند که در این گزارش به مرور سه نکته از اهم سرفصل‌های قابل طرح می‌پردازیم.آنچه می‌توانست رؤیای سینماداران یعنی نجات سینما از این رخوت را محقق کند ترکیب اکران نوروزی بود، از همان هفته‌های ابتدایی بعد از پایان جشنواره چهلم زمزمه‌هایی درباره قرارگیری فیلم‌های مختلف در فهرست نوروزی شکل گرفت؛ گمانه‌زنی‌هایی که گاه نویسندگانشان عدم تحقق‌شان را یک حفره برای سینمای ایران قلمداد می‌کردند،        با همه این‌ها سرانجام هفت فیلم با کم و کیف متفاوت در این فهرست جا گرفت. از این هفت فیلم دو فیلم «سگ بند» ساخته مهران احمدی و «موقعیت مهدی» ساخته هادی حجازی فر تاکنون توانسته‌اند به فروش قابل توجهی برسند. «سگ بند» که اتفاقاً در دقایق آخر به این فهرست اضافه شد حالا پیشتاز اکران نوروزی است، فیلمی کمدی که تا به اینجای کار تجربه کارگردانش در ۴ سال پیش یعنی نوروز ۹۷ را تکرار کرده است، همان سال بود که «مصادره» ساخته همین کارگردان، عنوان پر مخاطب‌ترین فیلم نوروز را به خود اختصاص داد.
همیاری تلویزیون با سینما
«موقعیت مهدی» نیز با آنکه فیلمی دفاع مقدسی به شمار می‌رود اما فروش قابل ملاحظه‌ای را تا به این لحظه تجربه کرده است که عمده‌ترین دلیل این فروش را می‌توان فضای تبلیغاتی مناسب و پی در پی‌اش از تلویزیون دانست.به جز این دو فیلم، ۳ فیلم دیگر این ترکیب اما نتوانستند به فروش خوب و یا دست کم متناسب با نام کارگردانشان و یا کیفیت فیلم‌ها برسند. محمدحسین مهدویان گرچه پیش از این توانسته بود با آثارش در فصل‌های مختلف اکران توفیقاتی کسب کند و همواره در صدر پرفروش‌ها و پر مخاطبان باشد اما این بار «مرد بازنده» او نتوانسته مطابق با انتظارها پیش برود و مخاطبان چندانی را جذب نکرده است.«روز صفر» هم به رغم آنکه یک فیلم ملی و روایتگر دستگیری یکی از تروریست‌های شرق کشور است و نظر بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کرده اما مورد کم مهری مسئولان تلویزیون قرار گرفت و در بخش تبلیغات نتوانست عایدی چندانی داشته باشد و به تبع آن فروش درخوری را نیز تجربه نکرد.«شادروان» اما از همان ابتدا جزو امیدهای گیشه محسوب می‌شد، فیلم متوسط اما مفرحی که کارگردان و تهیه کننده‌اش امید به گیشه آن بسته بودند اما تا این جای کار این فیلم هم فروش متوسطی را به خود دیده است.عنوان دو فیلم ضعیف این فهرست اما به فیلم‌های «قدغن» به تهیه‌کنندگی محمدحسین فرحبخش و «گل به خودی» ساخته احمد تجری می‌رسد.«قدغن» بیشتر از آنکه محصول کارگردانش باشد متعلق به تهیه‌کننده‌اش است، همان تهیه‌کننده‌ای که در این سال‌ها در ساخت فیلم‌های کم‌مایه و سطحی فروگذار نبوده و البته به واسطه ارتباطاتی که با شورای صنفی نمایش داشته توانسته فیلم‌هایش را به چرخه نوروزی تحمیل کند. فیلمی که تخلفی آشکار هم در همین ایام نوروز داشت و با آنکه به تبلیغات ماهواره‌ای هم متوسل شد اما باز هم در جذب مخاطب عاجز ماند؛ این فیلم در یک ماه تنها پذیرای ۶ هزار مخاطب بوده است و عنوان ضعیف‌ترین و کم مخاطب‌ترین فیلم اکران نوروز را به خود اختصاص داده است.
گل به خودی در نوروز
«گل به خودی» اما رقیب «قدغن» در اختصاص لقب «بدترین فیلم اکران نوروز» از منظر فروش و جذب مخاطب است، فیلمی که در لحظات آخر و به تأکید و اصرار متولیان سازمان سینمایی در جانمایی یک فیلم کودک، در ترکیب نوروزی قرار گرفت اما فروش مأیوس‌کننده‌ای را تجربه کرد. این در حالی است که گزینه‌های مناسب‌تری بودند که می‌توانستند سینمای کودک را در این فهرست نمایندگی کنند، فیلم سینمایی «بازیوو» که در نوروز دو سال گذشته در فهرست نوروزی قرار گرفت یکی از همین گزینه‌هاست که مشخص نیست چرا این فیلم با آنکه هنوز به نمایش درنیامده در ترکیب نوروزی قرار نگرفت.دسته‌ای از سینماگران هنوز هم یکی از دلایل شکست این اکران را مناسب شدن شرایط کرونایی کشور و افزایش سفرهای نوروزی عنوان می‌کنند اما شاید بتوان عمده‌ترین دلیل این عدم موفقیت را جهش سرکشانه قیمت بلیت‌ها دانست، در شرایطی که سینماها آرام آرام در حال تجربه وضعیت متعادل بودند شورای صنفی نمایش با همراهی سازمان سینمایی به یک‌باره تصمیم به افزایش قیمت بلیت گرفتند، این تصمیم غیرمنتظره از سوی دیگر اعجاب بیشتری را در پی داشت؛ این برای اولین بار در طول تاریخ سینمای ایران بود که قیمت بلیت با رشدی ۵۰ درصدی مواجه می‌شد؛ موضوعی که البته مدافعانی هم داشت.مدافعان افزایش قیمت بلیت تهیه‌کنندگان و سینمادارانی بودند که با توجه به شرایط تورم کشور، به افزایش هزینه‌های جاری سینما اشاره می‌کردند و قائل بر این بودند که روند صعودی قیمت بلیت هم اجتناب ناپذیر است.
دست خانواده‌ها دور از سینماست
در طیف مقابل اما منتقدان بر این باور بودند که این افزایش مبلغ، بار روانی هم دارد؛ با این قیمت تماشای یک فیلم بدون احتساب هزینه رفت و آمد و البته خورد و خوراک برای یک خانواده ۴ نفره چیزی بالغ بر ۱۸۰ هزار تومان هزینه در بردارد. طبیعی است که این هزینه، رفته رفته باعث کنار گذاشتن سینما از سبد فرهنگی و تفریحات آن‌ها شود. این پیش بینی منتقدان البته تا همین جا به وقوع پیوسته و تماشاگران آیین سینما رفتن را به کناری گذاشته‌اند.از سوی دیگر در دو هفته نوروز، روزهای فروش بلیت‌های نیم بها هم ملغی شد و فروش فیلم‌ها همه روزه به یک صورت ثابت و با همان افزایش قیمت پیش می‌رفت، ضمن اینکه برخی از سامانه‌های فروش نیز مبلغی مضاعف بر قیمت بلیت تحت عنوان «خدمات آنلاین» به مخاطبان تحمیل می‌کردند.گرچه سینماداران که اصلی‌ترین بازوی اجرایی طرح افزایش قیمت بودند هنوز از این تصمیم‌گیری پا پس نکشیده‌اند، آن را یک تصمیم متناسب با اقتضائات روز برمی‌شمرند و حتی رئیس انجمن سینماداران قائل به ارایه بلیت‌های ۵۰ هزار تومانی است اما افت مخاطبان و افت فروش یکی از نتایج قطعی همین تصمیم محسوب می‌شود.هرچند تأثیر سابق را ندارد اما هنوز که هنوز است مهمترین و تأثیرگذارترین مسیر برای اطلاع‌رسانی درباره اکران یک فیلم و ترغیب مخاطبان به سالن‌های سینما محسوب می‌شود؛ پخش تیزرهای تبلیغاتی از تلویزیون را می‌گویم. فرصتی که چشم امید بسیاری از سینماگران برای توفیق حداقلی در گیشه به آن است.
سختگیری در حوزه بازرگانی
واقعیت این است که رویکرد تلویزیون طی سال‌های اخیر نسبت به فیلم‌های سینمایی در حال اکران در سینماها، همواره با ملاحظات و سخت‌گیری‌های بسیاری در حوزه «بازرگانی» همراه بوده است. شاید به دلیل همین سابقه هم بود که در میانه اسفندماه و زمانی که ترکیب نهایی فیلم‌های اکران نوروز ۱۴۰۱ قطعی شد، بسیاری از صاحب‌نظران یکی از مهمترین شروط توفیق این ترکیب در بازگرداندن مخاطبان به سالن‌های سینمایی را همراهی تلویزیون در زمینه پخش تبلیغات بازرگانی عنوان کردند.از میان هفت فیلم اکران نوروز تکلیف «موقعیت مهدی» از همان ابتدا مشخص بود، چرا که فیلم محصول «سیمافیلم» است و مشخص بود تلویزیون برای تبلیغ تازه‌ترین محصول سینمایی خود، سنگ‌تمام می‌گذارد. همین هم شد و اولین فیلم هادی حجازی‌فر در مقام کارگردان توانست به پشتوانه تبلیغ مناسب در شبکه‌های مختلف سیما، عنوان پرفروش‌ترین فیلم غیرکمدی اکران نوروز را از آن خود کند.ماجرا برای ۶ فیلم دیگر اما متفاوت بود. تلویزیون به‌ویژه در هفته اول اکران نوروزی فیلم‌ها، تن به تبلیغ دیگر فیلم‌ها نداد تا عوامل این آثار یک به یک گلایه‌های خود را رسانه‌ای کنند. از محمدحسین مهدویان کارگردان «مرد بازنده» تا حسین فرحبخش تهیه‌کننده «قدغن» و سعید خانی پخش‌کننده «شادروان» و تینو صالحی بازیگر «روز صفر» هر کدام به طریقی گلایه خود را از عدم همراهی تلویزیون در پخش تیزرهای تبلیغاتی آثار خود رسانه‌ای کردند.کار این اعتراض‌ها به جایی رسید که حسین نمازی کارگردان «شادروان» که سابقه کارگردانی سریال «حوالی پاییز» در تلویزیون را در کارنامه خود دارد، در صفحه شخصی خود نوشت: «الآن دیگر پخش نشدن تیزر فیلم شادروان از تلویزیون مسئله من نیست، مسئله من حس بدی ا‌ست که از طرد شدنم توسط خانواده‌ام به من دست داده. کاش تلویزیون کمی با خانواده‌اش مهربان‌تر بود. کاش تلویزیون بداند که سرمایه‌اش همین خانواده‌اش است.»در واکنش به این اعتراض‌ها البته تلویزیون پخش تیزرهای تبلیغاتی فیلم‌هایی چون «روز صفر» و «مرد بازنده» را در روزهای اخیر در دستور کار قرار داده است اما هنوز جای این سؤال باقی است که آیا تلویزیون نمی‌توانست نقش پررنگ‌تری در زمینه آشتی مخاطبان با سالن‌های سینمایی داشته باشد؟