مریم شمالیان- شیرازنوین:
shomalianm@gmail.com

اهدای عضو، به‌واقع اهدای زندگی است و آنچه در فرایند اهدای عضو در جامعه نقش مؤثری دارد، ایمان، باور و فرهنگ مردم است و فرهنگ‌سازی در این زمینه نقش مؤثری ایفا می‌کند.
31 اردیبهشت در تقویم کشور ما به‌عنوان روز ملی «اهدای عضو» نام‌گذاری شده است که خود این نکته را موردتأکید قرار می‌دهد که اهدای عضو چه جایگاهی در جامعه و حیات آن می‌تواند ایفا کند.
اما هدای عضو به روندی اطلاق می‌شود که فرد با رضایت خود و به‌صورت قانونی، عضو یا اعضای خود را به فرد دیگری اهدا می‌کند. اهدای عضو در نجات افراد جامعه نقش بسزایی دارد و می‌تواند سالانه جان هزاران نفر را نجات داده یا زندگی آنها را بهبود ‌بخشد.
اهدای عضو تنها به زمان فوت افراد محدود نمی‌شود؛ بلکه افراد زنده هم می‌توانند کلیه یا قسمتی از کبد خود را در زمان حیات خود به دیگران اهدا کنند و زندگی آنها را نجات دهند. اما مهم‌ترین تعریف اهدای عضو، برای افرادی است که فوت می‌کنند و هر فردی که رضایت داشته باشد، می‌تواند تصمیم خود برای اینکه اعضای بدنش را بعد از مرگ اهدا کند، در زمان حیاتش و به‌طور قانونی 
به ثبت برساند.
 نقش فرهنگ و ایمان در اهدای عضو
آنچه در فرایند اهدای عضو در جامعه نقش مؤثری دارد، ایمان، باور و فرهنگ مردم است و فرهنگ‌سازی در این زمینه نقش مؤثری ایفا می‌کند.
رضایت برای اهدای عضو فردی که دچار مرگ مغزی شده، توسط خانواده‌اش در این امر نقش بسزایی دارد و اینجا همان ایمان و نوع‌دوستی و فرهنگ مناسب است که خانواده او را راضی می‌کند تا با اهدای اعضای عزیز خود به زندگی یک یا چند نفر دیگر حیات دوباره ببخشند و البته این کار بزرگی است؛ زیرا شاید فرد دچار مرگ مغزی شده دارای علائم حیاتی باشد، اما پذیرش اینکه اعضایش را اهدا کنند و این علائم قطع شود، خب تصمیم و اقدام سختی است.
طبق آمار موجود، در کشور ما سالیانه 5 تا 8هزار مرگ مغزی رخ می‌دهد و ایران از نظر تعداد مرگ مغزی در دنیا در رتبه سی‌ودوم قرار دارد؛ اما در این میان درصد کمی از مرگ مغزی منجر به اهدای عضو می‌شود که دلیل اصلی آن، عدم آگاهی نزدیکان فرد از مرگ مغزی و عدم رضایتشان است.
اما اگر فردی با آگاهی و از سر تصمیم شخصی خود در زمان حیاتش رضایتش را درمورد اهدای عضو در صورت مرگ مغزی اعلام کند، عمل اهدای عضو با سرعت بیشتری انجام می‌شود و جان افراد دیگری که نیازمند اعضای حیاتی مانند قلب، ریه، کبد، کلیه و... برای تداوم زندگی خود هستند، نجات خواهد یافت.
 اهدای عضو، اهدای زندگی است
اینکه «اهدای عضو، اهدای زندگی است»، تنها یک شعار نیست؛ زیرا روزانه تعداد زیادی از هم‌نوعان ما در کشور، جان خود را در اثر نرسیدن به‌موقع اعضای اهدایی از دست می‌دهند، اما هر بیمار مرگ مغزی می‌تواند با اهدای اعضای خود، جان ۸ انسان دیگر را نجات دهد و درواقع، تنها راه ادامه‌ حیات بسیاری از بیماران دچار نارسایی قلبی و کلیوی، کبدی و… اهدای عضو است. فرهنگ‌‌سازی در این راستا نقش مهمی در جامعه دارد و هریک از ما به‌عنوان یک سفیر سلامت و نوع‌دوستی در جامعه می‌توانیم ذهن و نظر دیگران را در خصوص اهدای عضو روشن کنیم.
 گذری به تاریخچه پیوند عضو در ایران
 اگر بخواهیم به تاریخچه پیوند عضو در کشورمان نظری بیندازیم، باید به سال ۱۳۱۴ خورشیدی مراجعه کنیم که نخستین پیوند قرنیه انجام شد. از آن زمان اهدای عضو در کشور ادامه یافته است و هرساله ۳۱ اردیبهشت به‌عنوان روز ملی اهدای عضو در کشور مورد گرامیداشت قرار می‌گیرد.
اگر بخواهیم مروری بر نخستین پیوندهای اعضا در تاریخ کشورمان داشته باشیم، می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم؛ ۱۳۱۴ خورشیدی: نخستین پیوند قرنیه،     ۱۳۴۷ خورشیدی: نخستین پیوند کلیه، ۱۳۶۹ خورشیدی: نخستین پیوند مغز استخوان، ۱۳۷۲ خورشیدی: نخستین پیوند قلب و کبد، ۱۳۷۹ خورشیدی: نخستین پیوند ریه و ۱۳۸۵ خورشیدی: نخستین پیوند پانکراس و روده. 
 هدف از گرامیداشت چنین روزی، گرامیداشت اهداکنندگان اعضا و ایجاد آگاهی نسبت به جمعیت عظیمی است که به دلیل عدم پیوند عضو به‌موقع، جان خود را از دست می‌دهند.
 گذری بر مراحل اهدای عضو
برای اهدای عضو باید مراحلی طی شود که در اینجا قصد داریم شما را به‌صورت مختصر و خلاصه با این روند آشنا سازیم.
در نخستین گام، شناسایی افراد برای اهدای عضو حائز اهمیت است؛ افرادی که دچار مرگ مغزی شده و شرایط اهدای عضو دارند که این کار معمولاً از سه طریق انجام می‌شود، معمولاً در هر مرکز درمانی و با هماهنگی ریاست بیمارستان، یک فرد به‌عنوان سرپرست، این مسئولیت را برعهده دارد که در صورت داشتن بیمار مرگ مغزی، واحد خود را مطلع سازد و به این ترتیب بیماران مرگ مغزی شناسایی خواهند شد.
شناسایی بیماران مرگ مغزی از طریق تماس تلفنی با بیمارستان‌ها نیز انجام می‌شود. به این ترتیب که یک هماهنگ‌کننده، به‌صورت روزانه با تمامی بیمارستان‌هایی که تحت‌پوشش او هستند، تماس تلفنی برقرار کرده و آمار بیماران مرگ مغزی را دریافت می‌کند.
علاوه‌ بر تماس تلفنی، ممکن است شناسایی بیماران مرگ مغزی با مراجعه حضوری مسئولان هماهنگی به بیمارستان‌ها نیز صورت گیرد. اما پس از شناسایی بیماران مرگ مغزی، معاینه‌های اولیه‌ای هم باید انجام شود و به همین دلیل، افرادی به بیمارستان مبدأ اعزام می‌شوند تا وضعیت بیمار مرگ مغزی را بررسی کنند و اگر هیچ‌گونه ممنوعیتی برای اهدای عضو وجود نداشت و وضعیت بیمار مرگ مغزی تأیید شد، در گام بعدی با خانواده‌ بیمار مرگ مغزی گفت‌وگو انجام خواهد شد. برای انجام اهدای عضو، اخذ رضایت خانواده بیمار مرگ مغزی، نکته اصلی و بسیار مهمی است.
 چگونه می‌توانیم کارت اهدای عضو دریافت کنیم؟
اولین سؤالی که مطرح می‌شود این است که چه اعضایی را می‌توان اهدا کرد؟ باید بگوییم که قلب، ریه، کبد، روده، کلیه و لوزالمعده به‌طور معمول اعضایی هستند که در فرایند اهدای عضو قابل‌اهدا هستند و همچنین قرنیه چشم، دریچه قلب، پوست و مغز استخوان هم قابل‌اهدا هستند.
افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند، پیش از تأیید مرگ قطعی و قطع‌کردن دستگاه‌ها، قادر به اهدای قلب، ریه، کبد، روده، کلیه و لوزالمعده هستند، اما یکی از مزایای مهم اهدای بافت‌هایی مانند قرنیه چشم و غضروف، این است که برخلاف عضو، می‌توان تا ۲۴ یا حتی ۴۸ ساعت بعد از فوت قطعی فرد نیز آنها را اهدا و حتی می‌توان آن را برای مدت‌های طولانی هم نگهداری کرد.
در برخی شرایط حتی افراد زنده هم قادر به اهدای عضو هستند که نمونه آن اهدای یکی از کلیه‌ها، بخشی از کبد یا ریه یا قسمتی از روده کوچک است که برای این کار حتماً باید با پزشک مشورت انجام شود. فردی که دچار مرگ طبیعی شده باشد و مرگ مغزی هم نباشد، قسمت‌هایی از بدنش مانند قرنیه، دریچه قلب، غضروف و تاندون‌ها را می‌توان تا ۴۸ ساعت پس از مرگ 
اهدا کرد.
 داشتن کارت اهدای عضو
داشتن کارت اهدای عضو، رضایت قلبی فرد را برای اهدای اعضای خود پس از مرگ نشان می‌دهد، اما این کارت جنبه‌ قانونی ندارد و جهت اهدای عضو رضایت ولی‌دم هم الزامی است. گرچه داشتن کارت اهدای عضو باعث می‌شود تا نزدیکان فرد از نیت قلبی او آگاه شوند و با رضایت کامل برای اهدای اعضای وی اقدام کنند. البته هرچند که برای اهدای اعضا، رضایت ولی‌دم الزامی است، اما هر زمان که از داشتن کارت اهدای عضو منصرف شوید، می‌توانید آن را باطل کنید. نکته مهم دیگری که در خصوص اهدای عضو باید بدانیم، این است که اهدای عضو، هیچ محدودیت سنی ندارد و همه افراد در هر سنی می‌توانند کارت اهدای عضو را دریافت کرده و برای اهدای اعضای خود پیش‌قدم شوند. تصمیم‌گیری در خصوص اهدای عضو یک تصمیم شخصی است، اما باید در نظر داشته باشیم تنها راه نجات بسیاری از افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و کلیوی، پیوند اعضای اهدایی است و اهدای عضو به‌واقع، اهدای زندگی و سلامت به جامعه است. شایان ذکر است که دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز در خصوص پیوند اعضا موفقیت‌های عدیده‌ای دارد و در یک نمونه با توجه به آمار اعلام‌شده، می‌توان گفت که انجام ۳۲۷ مورد جراحی پیوند کلیه، ۳۸۵ مورد پیوند کبد، ۱۲ مورد پیوند قلب، ۲۶ مورد پیوند کلیه و پانکراس، هشت مورد پیوند روده، سه مورد پیوند پانکراس، ۵۵ مورد پیوند پوست، ۱۳۶ مورد پیوند مغز استخوان، ۳۲۰ مورد پیوند قرنیه و ۶۸ مورد کاشت حلزون شنوایی در سال ۱۴۰۰، بخش مهمی از توانمندی‌های مجموعه سلامت این دانشگاه در جراحی‌های پیچیده پیوند اعضا بوده است.