کلهر- برق‌منطقه‌ای گیلان
تضمین تأمین انرژی برق و تهدیدات ناشی از محدودیت آن در زمان اوج بار یا به اصطلاح «پیک مصرف» از چالش‌های اساسی صنعت برق به شمار می‌رود؛ معضلی که همواره متولیان، برنامه‌ریزان و مدیران این حوزه را برای اتخاذ تدابیر سازنده و متناسب با اقتضائات مالی و زمانی به تکاپو وامی‌دارد.
در همین زمینه وزارت نیرو در دولت سیزدهم از همان ابتدا راهکاری مدبرانه را به اقتضای شرایط موجود در دستور کار قرار داد تا بتواند در بستر یک رویه فرهنگ‌ساز و تعاملی با لحاظ مشوق‌های لازم مجموعه مشترکان را به تکاپو وادارد و در خصوص مصرف بهینه انرژی یا همان مدیریت مصرف برق در ایام پیک بار، اقدامات مقتضی به عمل آید. 
این‌گونه بود که جلب مشارکت مشترکان برای مصرف بهینه در دستور کار شرکت توانیر، شرکت‌های برق‌منطقه‌ای و توزیع نیروی برق قرار گرفت.
با نگاهی اجمالی به نحوه اعمال مدیریت در روند صرفه‌جویی مصرف برق مشترکان سراسر کشور در سال ۱۴۰۱ می‌توان زمینه را برای تحقق اهداف پیش‌بینی‌شده مبنی بر مدیریت بهینه مصرف انرژی برق در تابستان امسال مهیا کرد؛ اهدافی که در قالب یک صرفه ‌ویی ۱۰ درصدی در شرایط پرباری یا پیک مصرف مدنظر قرار گرفته است.
نگاهی به ظرفیت‌ها و شرایط ارائه انرژی برق به مشترکان کشور
طبق آمارهای اعلام‌شده از سوی شرکت توانیر در حال حاضر توان تولید برق در نیروگاه‌های سراسر کشور حدود 60 هزار مگاوات است؛ نیروگاه‌هایی که در جای‌جای این کشور در قالب نیروگاه‌های بخار، گازی، چرخه ترکیبی، برق-آبی، انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک، دیزلی و واحدهای تولید پراکنده کار می‌کنند. 
مدیرعامل شرکت توانیر هم اطلاعات جالبی از تعداد مشترکان برق کشور در قیاس با پیش از انقلاب ارائه داده است.
مهندس کردی می‌گوید: تعداد مشترکان صنعت برق از 3 میلیون و ۳۹۹ هزار مشترک پیش از انقلاب اسلامی در سال 1357، به ۳۸ میلیون و ۳۱۳ هزار مشترک در سال بهمن سال 1400 افزایش یافته است؛ این در حالی است که در هر ماه حدود 83 هزار مشترک به مصرف‌کنندگان برق کشور اضافه می‌شود. با این حساب اکنون باید مجموع مشترکان برق کشور نزدیک مرز 40 میلیون مشترک نزدیک باشد. فراموش نکنیم که حدود 32 میلیون نفر از این مشترکان خانگی هستند و بقیه در حوزه‌هایی چون تجاری، صنعتی، روشنایی معابر، بخش کشاورزی و مصارف عمومی خدمات دریافت می‌کنند. 
با این توصیف بیهوده نیست که امسال وزارت نیرو مرکز ثقل برنامه‌های خود در حوزه مدیریت مصرف در بستر صرفه‌جویی را بر محور جلب مشارکت مشترکان خانگی استوار ساخته است.
جزئیات ساخت نیروگاه‌های جدید    
بنابر اعلام مدیرعامل شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق ایران، نیروگاه‌های حرارتی برای امسال وظیفه افزایش ۳‌ هزار و ۲۶مگاوات ظرفیت خود را برعهده گرفته‌اند که باید تا پایان تابستان به سرانجام برسانند. همچنین، بخش صنایع امسال قرار است ‌هزار و ۴۷۸مگاوات به ظرفیت تولید برق اضافه کرده و علاوه بر استفاده خود، مازاد تولید را به شبکه سراسری دهند. به‌جز این، ۷۳۰ مگاوات از طریق به مدار آوردن نیروگاه‌های آسیب‌دیده تأمین خواهد شد. علاوه‌ بر این، یک ‌هزار مگاوات هم از طریق رفع محدودیت‌های تولید واحدهای حرارتی تأمین خواهد شد.
ارتقای ظرفیت عملی تولید نیروگاه‌های حرارتی و برق‌آبی به میزان ۵/۵ مگاوات از دیگر اقدامات برای افزایش ظرفیت تولید برق است که قرار است قبل از پیک سال آینده، اجرایی شود. همچنین ۸۵۰ مگاوات از طریق احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر تأمین می‌شود، ۲۹۰ مگاوات هم مولدهای مقیاس‌کوچک به مدار خواهند آورد که مجموع این اعداد، تولید نیروگاه‌ها را به ۷‌ هزار مگاوات خواهد رساند.
اما علت بروز دغدغه‌های ناشی از افزایش مصرف انرژی برق در تابستان امسال و لزوم اعمال برنامه‌های مرتبط با مدیریت مصرف چیست؟
طبیعی است که با فرارسیدن ایام گرم تابستان، تقاضاها برای افزایش مصرف برق رو به ازدیاد می‌گذارد و روند پرفشاری در خطوط انتقال برق تشدید می‌شود. کاهش چشمگیر بارش نزولات جوی، خشکسالی و بالطبع کاهش ذخیره منابع آبی تولید برق، وارد مدار شدن وسایل سرمایشی و مصرف بالای این تجهیزات، وقوع پدیده تغییر اقلیم و افزایش بی‌رویه ساخت‌وسازها و در نهایت رشد تقاضا از دیگر عواملی است که روند افزایش مصرف برق در کشور را تشدید می‌کند تا روند تأمین برق مطمئن و پایدار مشترکان در سراسر کشور با چالش‌هایی همراه شود. 
صنعت برق برای عبور از پیک بار، چه در تابستان و چه در زمستان با مشکلات فراوانی روبه‌رو است که برای غلبه بر این مشکلات از راهکارهای مختلفی استفاده می‌کند.
به مدار آوردن نیروگاه‌ها و واحدهای نیروگاهی، حداکثرسازی استفاده از تولید مولدین مقیاس کوچک، اجرای طرح مدیریت مصرف در بخش‌های خانگی، تجاری، اداری و کشاورزی، جمع‌آوری مراکز غیرمجاز و توقف فعالیت مراکز مجاز استخراج رمزارز در تابستان و ... تدابیر، برنامه و طرح‌هایی است که برای عبور از پیک بار اجرا می‌شود.
اهمیت مدیریت مصرف در حوزه انرژی برق
بر همگان واضح است که سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت برق و زیرساخت‌های مرتبط با آن هزینه‌بر بوده و در پی آن، اجرای طرح‌های زیرساختی در این حوزه، فشارهای اقتصادی قابل‌توجهی بر دولت وارد می‌کند، به ویژه اینکه در 12 سال اخیر، نظام اقتصادی کشور همچون دیگر حوزه‌ها با تحریم‌های شکننده و طاقت‌فرسایی روبه‌رو بوده که محدودیت منابع را برای توسعه زیرساخت‌های کشور به دنبال داشته است. 
از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در صنعت برق به لحاظ دیربازده بودن آن، جذابیتی برای فعالان اقتصادی ندارد و دولت هم از پس هزینه سنگین تأسیس نیروگاه‌ها و شبکه انتقال برق برنمی‌آید. اگر هم بتواند در این صنعت سرمایه‌گذاری کند، تازه ماجرا به سد فرتوت شبکه انتقال برق خواهد رسید.
در واقع، آهنربای سرمایه‌گذاری در صنعت برق با اتخاذ سیاست‌های ناکارآمد در بخش اقتصاد برق از کار افتاده است. شاهد رسمی وزارت نیرو و بازوی پژوهشی مجلس هم گواهی می‌دهد که میزان سرمایه‌گذاری در صنعت برق در بازه زمانی ۱۰‌سال اخیر، به میزان چشمگیری کاهش داشته است.
اما به هرحال، لحاظ محدودیت‌های مذکور و مجموعه معادلات مرتبط با هزینه و فایده سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت برق، گویای این مطلب است که اعمال مدیریت بهینه در حوزه مصرف انرژی، بسیار با صرفه‌تر از سرمایه‌گذاری بی‌رویه در توسعه زیرساخت‌هاست. 
 برای مثال دولت آلمان برای اینکه از صرف هزینه‌های گزاف برای ساخت چندین نیروگاه جلوگیری کند، حدود 2 دهه قبل، نهضتی فرهنگی- اجتماعی در این کشور مدرن به راه انداخت که بای بای استندبای (By By Standby) نام گرفت تا عموم مشترکان خانگی را به خاموش کردن لوازم برقی خانگی‌شان در زمانی که نیاز به آن ندارند، ترغیب کند.
 جالب اینکه در پی اجرای موفقیت‌آمیز این طرح، اعلام شد که با این کارکرد سازنده فرهنگی از ساخت 2 تا 3 نیروگاه در کشور آلمان پیشگیری و منابع مورد نیاز آن در حوزه‌های دیگر هزینه شده است که این خود بر اهمیت لزوم مدیریت مصرف انرژی در جهان دلالت دارد!
اما ایران، وزارت نیرو از مهرماه ۱۴۰۱برنامه‌ای با ۱۴۰ اقدام مصوب را در دستور کار قرار داد تا بتواند به هدف‌گذاری خود برای کاهش ۱۰ درصدی برق در کشور جامه عمل بپوشاند و در این رابطه موفق شد. چراکه به گفته وزیر نیرو، مشوق یک مساوی پنج (5=1) سال گذشته، توانست از مصرف بی‌رویه حدود هزار و 200 مگاوات ساعت انرژی برق در زمان اوج بار جلوگیری کرده و از خاموشی‌های فزاینده بکاهد. 
 طبق برآورد کارشناسان حوزه صنعت برق، ساخت یک نیروگاه هزار مگاواتی در شرایط فعلی حدود 500  میلیون دلار هزینه دارد و تکمیل شبکه‌های توزیع و پست‌های مرتبط با آن نیز مبلغی به همین میزان را طلب می‌کند، بنابراین اگر مدیریت مصرف 2 هزار مگاواتی برق در تابستان سال قبل را مطابق با دو نیروگاه هزار مگاواتی برآورد کنیم به وضوح درمی‌یابیم که وزارت نیرو و شرکت‌های تابعه آن در استان‌ها در پیشگیری از صرف هزینه‌های حداقل یک میلیارد دلاری سهیم بوده‌اند؛ که این خود مصداق بارز حرکت جهادی در بستر بهره‌گیری بهینه از منابع داخلی برای خدمت به جامعه به حساب می‌آید.
هدف‌گذاری وزارت نیرو برای تابستان امسال
بنا بر اظهارات اخیر مدیران حوزه صنعت برق کشور، وزارت نیرو تلاش دارد صرفه‌جویی ۱۰ درصدی مصرف برق در تابستان سال گذشته را برای تابستان امسال نیز تکرار کند، اما با این تفاوت که اگر هر مشترک در سال ۱۴۰۱ به ازای یک کیلووات ساعت صرفه‌جویی، ۵۰۰ تومان مشوق دریافت می‌کرد؛ امسال می‌تواند 4 برابر پارسال، تشویقی بگیرد. 
مثلاً هر مشترک برق در کشور به ویژه در حوزه مصارف خانگی اگر یک کیلووات ساعت در مقایسه با مصرف مشابه سال قبل خود، صرفه‌جویی و مدیریت کند، به‌جای 500 تومان سال قبل، 2 هزار تومان از شرکت توانیر تشویقی می‌گیرد و این مبلغ به‌عنوان بستانکار در فیش برق دوره‌ای آن ثبت می‌شود.
فراموش نکنیم که سال گذشته 45 درصد از مشترکان برق کشور با محاسبه فرمول 5=1 وزارت نیرو، رقمی معادل هزار و 350 میلیارد تومان پاداش دریافت کردند. البته، تمرکز اجرای طرح صرفه‌جویی بیشتر بر روی مشترکان غیرخانگی استوار بود و به عبارتی بخش دولتی و صنعت مرکز ثقل اجرای این طرح مهم اقتصادی بودند، اما امسال وزارت نیرو در بخش مشوق‌ها بر روی مشترکان خانگی بیشتر از دیگر مشترکان تمرکز دارد و در همین زمینه، برای مشارکت هرچه بیشترمشترکان خانگی در طرح پاداش 20=1 تلاش می‌کند تا روند صرفه‌جویی انرژی برق در زمان اوج بار را در قالب یک مدیریت بهینه و تعاملی به ثمر برساند.
اظهارات اخیر سخنگوی شرکت توانیر درباره برنامه‌های پیش‌بینی‌شده برای پاسخ‌گویی به نیاز مصرف برق کشور در تابستان پیش رو، نویدبخش عزم راسخ مدیران این حوزه برای پیشگیری از خاموشی‌هاست.
سخنگوی صنعت برق کشور اخیراً گفته، مطابق تمهیدات اندیشیده‌شده وزارت نیرو، مشترکین برق در تابستان ۱۴۰۲ خاموشی نخواهند داشت.
رجبی مشهدی افزوده، در دوره اوج بار پارسال( تابستان ۱۴۰۱) با همکاری خوب بخش خانگی مصرف برق ۴ درصد منفی شد که در ۱۰ سال گذشته سابقه نداشت و رشد مصرف در کل سال گذشته نیز ۲ دهم درصد منفی بوده است.
سخنگوی صنعت برق کشور از جمله دلایل کاهش مصرف برق در تابستان گذشته را اطلاع رسانی به موقع و تشویق مشترکانی دانسته که اراده همکاری با توانیر را داشته‌اند و گفت: بیش از 35 درصد از مشترکین از پاداش صرفه‌جویی بهره‌مند شدند.
راهکارها
به راستی راهکار تحقق این هدف مهم چیست؟ آیا برای نیل به اهداف پیش‌بینی‌شده برای مدیریت مصرف انرژی برق در تابستان پیش رو، می‌توان صرفاً به برنامه‌ها و کارکردهای فرهنگی رسانه‌ای شرکت توانیر بسنده کرد یا اینکه اراده عموم مشترکان در بستر درک بهینه از شرایط و نیل به رفاه حداکثری در زمان اوج بار از الزامات مکمل برای توفیق بر اجرای این طرح است؟
بی‌شک نیل به اهداف پیش‌بینی‌شده در مدیریت بهینه مصرف انرژی برق در کشور، مستلزم تعامل دوسویه و مشارکتی متقابل است که هم می‌تواند تنگناهای وزارت نیرو را در شرایط سخت مالی ناشی از تحریم‌ها برطرف کرده و از سوی دیگر منابع و منافع مشترکان مشارکت‌کننده در این طرح را تأمین کند. امید آنکه، این هدف مهم در بستر تجلی مشارکت و همدلی دوسویه مشترکان و متولیان برق کشور به انجام رسیده و الگویی باشد برای آحاد هموطنانمان که بتوانند نقش سازنده خود را در پیشگیری از تحمیل هزینه‌های گزاف به وزارت نیرو دریابند.
نتیجه‌گیری:
 گسترش سریع علم و فناوری و تنوع روزافزون انواع محصولات و کالاهای مورد نیاز بشر امروز، موجب شده تا هزینه‌ها از درآمدها پیشی بگیرد؛ این مهم هم در خصوص دستگاه‌های دولتی و خدمات‌رسان به خوبی صدق می‌کند و هم در خصوص مدیریت سبد خانوار. 
اگر مدیریت هزینه‌ها به اقتضای شرایط و امکانات در روند زندگی روزمره به خوبی و با درایت شکل بگیرد می‌تواند زمینه‌ای فراهم سازد تا با حداقل هزینه ها به بیشترین نیازها پاسخ گفت و این مهم راهکاری است که بسیاری از کشورها و جوامع پیشرفته دنیا را به جایگاه دلخواهشان رسانده است.
 ایران که به دلیل داشتن ویژگی‌های منحصر در حوزه استراتژیک، نیروی انسانی، پیشینه غنی تاریخی و فرهنگی و منابع عظیم خدادادی از مناطق مستعد برای تحقق توسعه پایدار و همه‌جانبه به شمار می‌رود در ۴5 سال گذشته همواره مورد غضب و اتهام زیاده‌خواهانی قرار گرفته که عزت، اقتدار و بالندگی این سرزمین کهن را در حوزه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برنمی‌تابند.